Prikaz knjige: Nebojša Vuković, Logika Imperije – Nikolas Spajkman i savremena američka geopolitika

Prikaz knjige: Nebojša Vuković, Logika Imperije – Nikolas Spajkman i savremena američka geopolitika, Konras, Beograd , 2007

Debitantskom knjigom «Logika imperije – Nikolas Spajkman i savremena američka geopolitika» Nebojše Vukovića, filozofa i politikologa, domaća nauka o međunarodnim odnosima nije dobila samo još jednog perspektivnog istraživača koji svojim učincima zadov olja va naučno-metodološke standarde, već puno više od toga. Iole pažljiviji uvid u stranice njegove knjige, koji kvalitetom nesumnjivo prevailazi domete ovdašnjih visokoškolskih radova iz oblasti političkih nauka, otkrivaju Vukovićevu sistematičnost, vrednoću i nesumnjivu posvećenost da se «uranjanjem» u brojne izvore, njihovom detaljnom analizom, a potom i sintetičkim, jasnim zaključivanjem stvori zreli, kompaktni i originalan naučni rad široko upotrebljiv u u daljim naučnim istraživanjima, ali i svojevrsno pregledno, čak udžbeničko štivo iz materije koju obrađuje.

Intelektualno i vrednosno formiran tokom turbulentnih devedesetih godina, a vođen, po njegovim rečima, motom Nolitove edicije «Sazvežđa» - «Vreme u kome živimo smatramo izuzetnim», Vuković je podsticaj da pronikne i istraži izuzetnost vremena u kome živimo usmerio kao onim veoma bitnim, a malo ili ni malo poznatim aspektima savremenih međunarodnih odnosa, prikrivenih ili skrajnutih ideološkim ili ekonomističkim, pa i utopističkim pogledima na međunarodnu stvarnost. Radi se o onoj dimenziji međunarodne politike kakvom su je ljudi uvek i pre svega doživljavali, to jest kakva je ona pre i iznad svega uvek i bila - u kome je nadmetanje za posedanje i kontrolu teritorija i sledstveno tome zadobijanje političke moći, ma koliko bilo nepopularno i smatrano nedostojnim «vremena u kome živimo» (te iz tih razloga uvek «pokrivano» drugim ekonomskim, ideološkim ili kulturološkim razlozima), bilo u njenom središtu. Upravo tu ogoljenu, geopolitičku i geostratešku perspektivu američke nauke o međunarodnim odnosima Vuković je u svom radu težio da definiše i objasni, pronalazeći njene preteče i dominantne teoretičare, uočavajući njihov uticaj na savremenu američku politikologiju i, posledično, na samu aktuelnu spoljnu politiku jedine preostale supersile, tj. njenu «imperijalnu logiku».

Nikolas Spajkman, ključni autor američke geopolitike XX veka kome je posvećen centralni deo knjige, kao i njegov opus, gotovo da su potpuno nepoznati u domaćoj stručnoj javnosti. Da bi na pravi način doveo u vezu Spajkmanove radove sa savremenom «logikom imperije», ali i ukazao na njegovu vezu sa sopstvenim pretečama, «ocima-osnivačima» angloameričke geopolitičke škole, Vuković u prvim glavama knjige daje kratak uvod u geopolitiku kao naučnu disciplinu. Vodeći nas od njenih davnih antičkih prauzora Strabona, Ptolomeja i Eratostena do rađanja moderne geopolitike na prelazu iz XIX u XX vek u delima Racela, Kjelena i Haushofera, početne stranice «Logike imperije» ocrtavaju je pre svega kao logiku prostora kao vitalnog elementa države i upoznavaju nas sa bazičnim pojmovima «rane geopolitike» kao što su npr. dihotomija kopnene i pomorske moći, životni prostor, pan-regije, autarkija... Prelazeći potom na sadržinu i značaj geopolitičke discipline, na njene savremene trendove i razvoj (Vuković je stanovišta da je geopolitika interdiciplinarno područje prekalapanja geografije, strategije, ekonomije, ekologije, sociologije i istorije) u pravcu pod-disciplina kakve su geoekonomija, geostrategija, geofuturologija, kritička geopolitika, elektoralna geopolitika, uvodni delovi njegove knjige daju nam solidnu osnovu da sticanjem uvida u razgranatost, životnost i primenjivost savremenenih tokova geopolitičke misli budemo sposobni da sa njime zaronimo u njenu anglosaksonsku geopolitičku granu.

Tu nas čekaju nezaobilazne teorije admirala Mehana i britanskog geografa ser Harolda Makindera i njihovi bazični pojmovi: uticaj pomorske moći na svetsku istoriju, njeni osnovni elementi, detektovanje glavnih kopnenih geopolitičkih takmaca, posmatranje Starog sveta kao «svetskog ostrva» sa svojim centralnim područjem - Heartlandom kao pomorskom silom nedostupnom kontinentalnom jezgru, uočavanje obodne zone dodira kopna i mora... Mnoge od njihovih bitnih pretpostavki i stavova Vuković nalazi inkorporirane u pisanjima Nikolasa Spajkmana, dakako u razrađenijem obliku, naročito u ključnoj tezi sveukupne angloameričke geopolitičke perspektive – da u cilju održanja globalne dominacije pomorske nacije trebaju da prostor Evroazije drže u stanju podeljenosti, uz istovremenu kontrolu ključnih kopnenih i pomorskih komunikacionih tačaka, ili će, u protivnom, kontinentalna sila postepeno ovladati svetskim morima i preoteti im globalnu dominaciju.

Centralna poglavlja knjige nas detaljno upoznavaju sa nevelikim, ali izuzetno značajnim opusom Nikolasa Spajkmana (dve knjige, American Strategy in World Politics i The Geography of Peace, kao i nekoliko kraćih tekstova u stručnoj periodici) i svim bitnim stavovima koje je ovaj naturalizovani Amerikanac (Spajkman je rođen u Holandiji) iznosio, poput stavova o konfliktnoj prirodi međunarodnih odnosa, balansa moći, koncepta o regionalnim bezbednosnim aranžmanima, tj. o integrisanoj moći i globalnom vojnom prisustvu pomorskih sila. Sve ove teorijske stavove Spajkman je uneo u svoju globalnu geopolitičku viziju sveta podeljenog na Stari i Novi, od kojih je na starom, evoroazijski kontinent sa svojim obodnim područjem dodira sa svetskim morima koji se proteže od Evrope i Bliskog Istoka do Indokine, a koga on naziva Rimland , prostor od najvećeg strateškog značaja za budućnost međunarodne politike. Na osnovu ovih Spajkamanovih stavova (čiji je zdušni zagovornik bio i DŽordž Kenan, autor čuvenog «Dugog telegrama» ) SAD su u hladnoratovskom periodu definisale «politiku obuzdavanja» (containment policy) socijalističkog bloka na obodnom području evroazijskog Rimlanda i to upravo formiranjem regionalnih bezbednosnih saveza.

Uticaj Spajkmanovih radova je neporeciv spram najvećeg dela američkih teoretičara međunarodnih odnosa od II Svetskog rata naovamo. Pored već pomenutog Kenana, idejnog tvorca zvanične hladnoratovske «doktrine obuzdavanja», Spajkmanovi stavovi su u najvećoj meri prisutni u radovima Kolina Greja, a u značajnom obimu i kod Zbignjeva Bžežinskog, Henrija Kisindžera, DŽozefa Naja, Kristofera Lejna, DŽona Meršajmera, Čarlsa Kapčana, Semjuela Hantingtona, Ričarda Klugera, DŽordža i Meredit Fridman i mnogih drugih....Vukovićeva analiza se stoga usmerava na osnovne ideje ovih savremenih američkih geopolitičara i stručnjaka za međunarodne odnose, pronalaženje analogija sa Spajkmanovim stavovima i ukazivanje na pravce u kojima oni, spram savremenih okolnosti međunarodnog života, njima daju nove oblike, poput npr. koncepata mudtidimenzionalnog bezbednosnog sistema, odnosno Trans-evroazijskog bezbednosnog sistema (Bžežinski) ili, recimo, koncepata pacifičkog oboda («Pacific Rim») i južnog pojasa («Southern Belt») u radovima Štrojsenda i Kuglera. Neizbežan zaključak koji se nameće iz celokupne, veoma uspešne analize koje se Vuković latio u svom radu je da su, bez obzira na promenjene okolnosti u savremenim međunarodnim odnosima, u američkoj spoljno-političkoj misli i strategiji prisutne višedecenijske konstante od kojih je neke od najvažnijih, upravo Nikolas Spajkman (koji zbog toga sasvim zasluženo i nosi laskavu titulu «oca antlantizma i idejnog inspiratora NATO-a») definisao i objasnio.

Kvaliteti Vukovićevog načina prilaženja i obrađivanja teme su, kao i zaključci, brojni i evidentni. Od pristupačnog stila, objektivnog držanja uz izbegavanje prenagljenog izricanja vrednosnih sudova, do striktnog i verodostojnog iznošenja činjenica na osnovu znalački obrađene analize sadržaja radova pomenutih teoretičara, «Logika imperije» svojom teorijskim utemeljenjem i kompaktnošću odskače od malobrojnih, najčešće publicističkih knjiga koja se povodom geopolitičkih tema objavljuju na srpskom govornom području. Odsutnost ideoloških i vrednosnih primesa, odvajanje «logike imperije» od njenih emotivno-vrednosnih slojeva koji se neizostavno pojavljuju sa spominjanjem termina slobode, ljudskih prava i demokratije, iako nekima može predstavljati osnov za prigovor, zapravo doprinose dodatnom kvalitetu rada, jer predstavljaju produkt namernog metodološko-gnoseološkog pristupa kome je težio autor ne bi li tako, na što adekvatniji način, objasnio «čistu» logiku savremene supersile.

U okviru teorijskih-saznajnih kvaliteta, knjiga «Logika imperije» ima i svoju praktičnu vrednost, pogotovo ako se uzme u obzir da u srpskoj stručnoj literaturi postoji oskudica u literaturi ove vrste, tako da se zainteresovano čitalaštvo, zahvaljujući Vukovićevoj preglednoj analizi američke geopolitičke misli i njenih glavnih stavova, u jednom dahu može upoznati sa njenim bitnim karakteristikama i barem donekle nadomestiti pomenutu deficitarnost. Na taj način se domaćoj publici, kroz objektivno i racionalno opisivanje američke geopolitike, a bez «bacanja prokletstava ili ulizičkih hvalospeva», pojašnjava i spoljna politika ove supersile spram prostora na kome živimo, a u okviru šire tkz. velike ili globalne strategije. Obzirom na to da je spoljnopolitički upliv SAD ne samo nezaobilazna, već pojedinačno i najvažnija spoljnopolitička činjenica čiji je domet na zbivanja u našoj zemlji i celom regionu velik, «Logika imperije» bi mogla da bude važno štivo sa kojim bi se trebali upoznati svi oni koji se interesuju za spoljnu politiku i međunarodne odnose, dok njeno poznavanje za one koji se kod nas bave ovim pitanjima, bilo kao aktivni političari, analitičari ili naučni radnici, predstavlja gotovo imperativ.