Izdvojeno mišljenje u odluci sudskog veća povodom zahteva za oslobođenje Vojislava Šešelja (I)

Sreda, 4. maj 2011. godine, odluka po pravilu 98 bis

Žan-Klod Antoneti: Danas 4. maja 2011. godine najpre želim da pozdravim predstavnike tužilaštva koji su prisutni na ovom ročištu, takođe gospodina Šešelja i sve osobe koje nam pomažu u ovome, dakle sekretara, poslužitelja, osobe iz obezbeđenja i sve druge prisutne.

Danas ću da počnem sa čitanjem usmene odluke pretresnog veća shodno članu 98 bis, a zatim ću pročitati svoje delimično izdvojeno mišljenje.

Mi smo, dakle, predvideli da danas pre podne imamo zasedanje, koje će sada početi i nastaviće se, svakako, i posle podne, a ukoliko ne završimo sa čitanjem danas posle podne, mi ćemo nastaviti sutra posle podne. I takođe preciziram da imam preko 120 stranica za čitanje.

Počinjem dakle.

Pretresno veće će saopštiti svoju usmenu odluku shodno članu 98 bis Pravilnika.

Za početak pretresno veće će se podsetiti na proceduru i zatim će se osvrnuti na pravo koje se primenjuje na član 98 bis, zatim će navesti tačke optužnice i oblike odgovornosti opisane u optužnici, zatim će, takođe, izneti prikaz elemenata koji sačinjavaju zločine i izneti primenjivo pravo koje se tiče podsticanja kao oblika učestvovanja u zločinu, zatim će takođe dati primere dokaznih elemenata koje ima na raspolaganju i koji su dovoljni za pokrepljivanje u ovom stadijumu navoda optužnice i zatim će se osvrnuti i sagledati odgovornost optuženog za podsticanje na činjenje zločina.

Najpre što se tiče procedure, iznošenje dokaznih predmeta optužbe počelo je 7. novembra 2009. (2007) godine i završilo se sa saslušanjem svedoka Nenada Jovića, 7. jula 2010. godine. Tužilaštvo je odbilo zatim da zaključi sa iznošenjem dokaznih predmeta dok pretresno veće ne odluči o svim preostalim zahtevima, između ostalih vezanih za saslušanje svedoka VS-026, s obzirom na njegovo zdravstveno stanje, on nije mogao da prisustvuje. I shodno tome pretresno veće je podvrglo svedoka VS-026 još jednom medicinskom pregledu i dobilo je izveštaj 26. novembra 2010. godine. Zatim je tokom decembra 2010. godine pretresno veće odlučivalo, većalo o preostalim odlukama, o preostalim zahtevima i donelo 25 odluka. Zatim je moralo da čeka da se podnese izveštaj o autentičnosti Mladićevih svezaka od 10. januara 2011. godine i da se on prevede.

Tokom ročišta posvećenog administrativnim pitanjima 18. januara 2011. godine optuženi je obavestio pretresno veće da će naknadno izneti svoje argumente o osnovama pravila 98 bis.

Pretresno veće uzevši u obzir vreme koje je potrebno da bi se donela odluka o zahtevima koje je podnelo tužilaštvo između 28. decembra i 21. januara 2011. godine je odredilo da će se ročište po 98 bis održati 7, 8. i 9. marta 2011. godine putem naloga od 25. januara 2011. godine. Tokom tog ročišta optuženi je izneo svoje dokumente i zatim je ponovo uzeo reč 9. marta 2011. godine u sklopu odgovora tužilaštvu.

Optuženi poriče da je počinio, naredio, planirao, pomogao i podsticao na činjenje zločina, kao i da je učestvovao u počinjavanju zločina u sklopu zajedničkog zločinačkog poduhvata. Preciznije, optuženi poriče postojanje određenih zločina, koji postoje u optužnici i koji su izneti u različitim tačkama optužnice. On takođe navodi da tužilaštvo nije moglo da predoči dokazne predmete o njegovim govorima iz Vukovara, Malog Zvornika i Hrtkovaca u skladu sa onim što je navedeno u optužnici. On takođe tvrdi da ukoliko su neki zločini počinjeni ne postoje dokazi da se oni mogu pripisati dobrovoljcima koje je njegova stranka regrutovala, dakle SRS, Srpska radikalna stranka i on takođe navodi da u svakom slučaju on ne može da bude odgovoran za te zločine koje su eventualno počinili ti dobrovoljci, budući da on nije bio njihov nadređeni unutar JNA, u sklopu kojih su ti dobrovoljci operisali.

I za zaključak, optuženi navodi da je nemoguće pokazati van svake razumne sumnje da mu se mogu pripisati ta krivična dela i da prema tome pretresno veće mora da izrekne oslobađajuću presudu.

Tužilaštvo je odgovorilo na navode optuženog 8. i 9. marta i skrenulo pažnju pretresnog veća na različita svedočenja i dokazne elemente koje je usvojilo veće i koje prema tužilaštvu ne omogućavaju pretresnom veću da izrekne oslobađajuću presudu.

U skladu sa pravilom 98 bis Pravilnika, na kraju predočavanja dokaznih predmeta tužilaštva. Prvostepeno raspravno veće mora usmenom odlukom, nakon što sasluša usmene argumente obe strane, da izrekne oslobađajuću presudu u odnosu na sve tačke optužnice za koje ne postoji dovoljno dokaza.

Od 8. decembra 2004. godine kada je promenjeno pravilo 1998. godine potrebno je samo da se dokaže da postoje dokazni elementi koji mogu da potkrepe svaku tačku optužnice uopšteno govoreći, a ne svaki čin koji sačinjava to krivično delo. Ova izmena je učinjena da bi se olakšala procedura. Shodno tome, od poslednje promene člana 98 bis pretresno veće u većini, s čim se ne slaže sudija Antoneti smatra da može da izrekne oslobađajuću presudu samo o tački optužnice u celini. To zapravo odgovara praksi koja je uvedena nakon izmene člana 98 bis Pravilnika, koju su primenila pretresna veća, pre svega u predmetima Martić, Mrkšić i Prlić i Gotovina.

Činjenica da pretresno veće mora da izrekne oslobađajuću presudu za tačku optužnice u celini ostavlja odbrani mogućnost da ne odgovara na sve navode optužnice koji su sadržani u tački optužnice i za koja se smatra da tužilaštvo nije predočilo dovoljno dokaza.

U sklopu pravila 98 bis Pravilnika pretresno veće mora da utvrdi da li dokazi koji su predočeni bi u tački gledišta razumnog prosudioca činjenica mogli dovesti do osuđujuće presude van svake razumne sumnje.

Znači u ovom stadijumu nije pitanje toga da li će pretresno veće izreći osuđujuću presudu, već da li može to da učini. I treba navesti da pretresno veće u ovom stadijumu prvi put sagledava celinu dokaznih predmeta koje je uvrstilo u spis tužilaštvo, da bi odredilo da li je moguće da se izrekne osuđujuća presuda. To prvo sagledavanje se razlikuje od onoga kome će se pristupiti na kraju suđenja. Na kraju suđenja pretresno veće mora da sprovede duboku analizu svih dokaznih predmeta, i odbrane i tužilaštva, koji su uvršćeni u spis.

Da bi pristupila svom prvom sagledavanju u sklopu pravila 98 bis, pretresno veće mora da vodi računa o svim dokaznim predmetima koji su prezentovani i ne sme da im pristupi selektivno. Dokazne predmete koji idu u prilog optuženog treba koristiti samo radi sagledavanja pitanja da li je dokazni predmet očigledno lišen svakog kredibiliteta. Iz toga proističe da se prihvata zahtev za oslobođenje. Ukoliko ne postoje dokazni elementi koji bi opravdali osudu ili ukoliko jedan ili više dokaznih predmeta postoji. Međutim, ukoliko bi pretresno veće, čak i ako im dodeli maksimalnu vrednost ne bi moglo da izrekne osudu, jer očigledno nemaju dovoljno pouzdanosti ni kredibilnosti.

Pretresno veće takođe naglašava da će navesti određene dokazne elemente samo kao primer.

Činjenica da su neki dokazni predmeti uzeti u obzir u sklopu ove odluke ne znači da će ih pretresno veće sagledati na isti način kada bude izreklo svoju definitivnu presudu. Na isti način činjenica da određeni dokazni predmeti nisu navedeni u ovoj odluci ne znači da ih pretresno veće neće razmotriti i sagledati u sklopu definitivne odluke. Zatim iako se optuženi goni za različite oblike odgovornosti dovoljno je, po mišljenju većine pretresnog veća, sa čim se ne slaže sudija Antoneti, dakle ja, u skladu procedure, prema pravilu 98 bis da utvrdi da postoje dokazni predmeti koji potkrepljuju jedan jedini oblik odgovornosti navedene u optužnici da bi se odbacio zahtev za oslobođenje. Shodno tome pretresno veće prihvata jednu formu odgovornosti u stadijumu procedure u skladu sa pravilom 98 bis i ona time nije posledično eliminisala druge oblike odgovornosti.

Dakle, pretresno veće bi u sklopu definitivne presude moglo da prihvati drugi oblik odgovornosti koji nije pominjan u sklopu procedure shodno pravilu 98 bis.

Takođe pretresno veće podvlači da u svakom slučaju treba da odredi koji je oblik odgovornosti koji eventualno optuženi treba da ima u skladu sa optužnicom i u skladu sa usvojenim dokazima kao što je to navedeno u presudi “Kvočka” u paragrafu 248.

Zatim pretresno veće želi da precizira da nema kontradikcije između odbacivanja zahteva po 91 bis i oslobađanja na kraju procesa, na kraju suđenja. To je slučaj čak i ukoliko odbrana ne predoči uopšte dokazne predmete odbrane, odnosno ne pristupi izvođenjima dokaza odbrane.

Treće podglavlje.

Prikaz tačka optužnice i oblika odgovornosti navedenih u optužnici.

Pre nego što nastavim, sada ću da usporim sa čitanjem, da bih omogućio prevodiocima da dobro prevode, tako da ujedno pratim transkript na engleskom jeziku na ekranu i čujem na srpskom jeziku prevod svojih reči. Za sada se sve to veoma dobro odvija.

Dakle, prelazim na treće poglavlje – Prikaz tačka optužnice i oblika odgovornosti navedenih u optužnici.

Pretresno veće podseća na to da u trećoj izmenjenoj optužnici, koja je podneta 7. decembra 2007. godine, koja se u prethodnom i daljem tekstu naziva “optužnica”, tužilaštvo navodi da je optuženi odgovoran za zločine kažnjive prema statutu ovog suda, tačnije zločine protiv čovečnosti, kao i kršenja zakona ili običaja ratovanja.

Optužbe navedene u optužnici za koje se optuženi krivično goni tiču se sledećih devet tačka optužnice.

Tačka optužbe 1 – Progoni na političkoj, rasnoj ili verskoj osnovi kao zločin protiv čovečnosti.

Tačka 4 – Ubistvo kao kršenje zakona i običaja ratovanja.

Tačka optužnice 8 – Mučenje, kršenje zakona i običaja ratovanja.

Tačka 9 – Okrutno postupanje, kršenje zakona i običaja ratovanja.

Tačka 10 – Deportacija, zločin protiv čovečnosti.

Tačka 11 – Prisilna premeštanja, nehumana dela kao zločin protiv čovečnosti.

Tačka 12 – Bezobzirno razaranje sela ili pustošenje koje nije opravdano vojnom nuždom, kao kršenje zakona i običaja ratovanja.

Tačka 13 – Uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namenjenim religiji ili obrazovanju, kao kršenje zakona i običaja ratovanja.

Tačka 14 – Pljačka javne ili privatne imovine kao kršenje zakona i običaja ratovanja.

Pretresno veće navodi da će sagledati te tačke optužnice grupišući ih u zavisnosti od toga da li se tiču zločina protiv čovečnosti ili ratnih zločina.

Dela koja se stavljaju na teret optuženom, prema optužnici, tiču se opština Vukovar u Hrvatskoj, Zvornik, Sarajevo, Mostar i Nevesinje u Bosni i Hercegovini i Hrtkovci u Vojvodini, Vojvodina koja je, dakle, u Srbiji.

Optuženi se goni na osnovu svoje individualne krivične odgovornosti u skladu sa svim oblicima odgovornosti navedenim u članu 7, paragrafu 1 Statuta ovog suda za sve zločine navedene u optužnici u sladu sa onim što je navedeno u paragrafu 5 optužnice u kome je navedeno, dakle pročitaću peti paragraf koji je značajan paragraf – Vojislav Šešelj snosi individualnu krivičnu odgovornost za zločine koji se navode u članovima 3 i 5 Statuta Međunarodnog suda i koji su opisani u ovoj optužnici, koju je on planirao, naredio, podsticao, počinio ili čije je planiranje, pripremu ili izvršenje na drugi način pomagao i podržavao.

Kad u ovoj optužnici koristi reč “počiniti” tužilac nema nameru da sugeriše da je optuženi fizički počinio sve zločine za koje se tereti kao lično odgovoran. Navodi o fizičkom činjenju su izneti samo po pitanju optužbi za progon, tačka 1, vršen putem direktnog ili javnog etničkog omalovažavanja, paragrafi 15 i 17 “K” u vezi sa govorom optuženog u Vukovaru, Malom Zvorniku i Hrtkovcima, putem deportacije i prisilnog premeštanja, paragrafi 15 i 17 “I” u vezi sa govorom optuženog u Hrtkovcima, te po pitanju optužbi za deportaciju i nehumana dela, prisilno premeštanje u vezi sa govorom optuženog u Hrtkovcima.

Reč “počiniti” u ovoj optužnici uključuje učestvovanje Vojislava Šešelja u udruženom zločinačkom poduhvatu u svojstvu saizvršioca.

Kad u ovoj optužnici koristi reč “podsticao”, optužba optuženog Vojislava Šešelja tereti da je svojim govorima, izjavama, radnjama i ili propustima doprineo da se kod izvršilaca stvori odluka da počine navedena krivična dela.

To je dakle u celini pročitan taj paragraf optužnice.

Pretresno veće podseća na to da ako je optuženi poricao svoju odgovornost na osnovu svih oblika odgovornosti navedenih u optužnici ova odluka će se ticati radi sudske ekonomičnosti sagledavanja dokaznih predmeta koji se tiču odgovornosti optuženog samo sa tačke gledišta podsticanja.

Zapravo, kao što je pretresno veće već naglasilo, dovoljno je, prema mišljenju većine, jer ja se ne slažem sa tim, u sklopu procedure shodno pravilu 98 bis da se utvrdi da postoje dokazni predmeti koji potkrepljuju jednu jedinu formu, jedan jedini oblik odgovornosti naveden u optužnici da bi se odbacio zahtev za oslobađanje. To ne znači s druge strane da pretresno veće neće naknadno doneti odluku o drugim oblicima odgovornosti.

Poglavlje 4 – Pregled elemenata koji čine zločin, mjerodavno pravo u vezi s poticanjem i oblikom zločina, u vezi s elementima koji sačinjavaju zločin.

Dakle, u vezi sa elementima koji sačinjavaju zločin vijeće prvo podsjeća da na osnovi članova 2, 4. i 5 statuta ratni zločini i zločini protiv čovječnosti ulaze u kontekst oružanog sukoba, bilo međunarodnog ili internog, odnosno unutrašnjeg.

Drugo, vijeće kao drugo podsjeća da da bi nešto bilo zločin protiv čovječnosti, djela optuženog moraju biti navedena u okviru općega ili sistematskog napada na civilno stanovništvo bez obzira na to o kojem se stanovništvu radi. Ova dva pridjeva su alternativne, a ne kumulativne prirode. Pridjev opći upućuje na činjenicu da je napad izveden kao napad velikih razmjera imajući u vidu broj žrtava koji je usljed njega nastao, dok pridjev sistematski opisuje organizirani karakter nasilnih djela i nevjerojatnost njihova karaktera. Namjerno i redovno ponavljanje sličnog kriminalnog ponašanja je ono u čemu se ogledava sistematski karakter njihov.

Treće, u vezi s actus reus zločina vijeće će kasnije u okviru točaka optužnice koje se stavljaju na teret optužnici njih ispitivati.

Četvrto, vijeće podsjeća da se mens rea svakog zločina koji se spominje u devet točaka optužnice nastaje na osnovu kriminalne namjere počinitelja zločina, osim za djelo progona koji osim toga zahtjeva da bi došlo do odgovornosti optuženog dolus specialis, odnosno konkretnu namjeru da se nekoga diskriminira iz političkih, rasnih ili vjerskih razloga. Vijeće će kasnije govoriti o ovome aspektu u okviru analize točke 1 optužnice.

B. Sada ću govoriti o mjerodavnom pravu za poticanje i odnosno kao oblika odgovornosti da bi neko sudsko vijeće moglo doći do zaključka da postoji poticanje da se počini zločin, ono mora ustanoviti da su ispunjena tri uvjeta. Prvi, u vezi s djelima koja sačinjavaju poticanje, što je uvjet povezan s namjerom osobe koja potiče i na kraju uvjet koji je povezan sa neksusom, odnosno vezom između poticaja i zločina.

Prvo, u vezi s djelima koja sačinjavaju poticanje na počinjenje zločina.

Praksa međunarodnog suda i to konkretno u paragrafu 27 žalbene presude u predmetu Kordić i Čerkez definirala je poticanje kao djelo “izazivanja ili navođenja nekoga da počini krivično djelo”. Praksa Međunarodnoga suda za Ruandu, konkretno u paragrafu 456 presude u predmetu Endida Bahaljizi definirala je poticanje kao činjenicu “navođenja ili ohrabrivanja drugoga lica, bilo verbalno ili svakim drugim sredstvom komunikacije na počinjenje zločina u namjeri da se navedeni zločin počini”.

Prema tome, kako je to izrečeno u paragrafu 271 presude u predmetu Orić, da bi postojao konkretni akt, konkretno djelo koje čini poticanje potrebno je da poticatelj izvrši utjecaj na samoga počinitelja zločina time što ga navodi, potiče ili nagovara na bilo koji način da počini zločin. Međutim, to nužno ne znači da je poticatelj bio onaj kod kojega se začela ideja ili koji je stvorio onaj prvi plan koji je imao za cilj počinjenje zločina. Čak ako je glavni počinitelj već razmatrao mogućnost da počini zločin njegov prelaz s riječi na djelo može proizići iz nagovaranja i poticaja od strane osobe koja potiče na izvršenje krivičnog djela.

Konkretnije, što se tiče načina na koji se vrši utjecaj na glavnog počinitelja, nije potrebno da poticaj na počinjenje zločina o kojem govori statut bude javan ili direktan kao što je to slučaj za poticanje javno i direktno na počinjenje genocida, budući da je genocid zločin sam po sebi, a ne tek oblik odgovornosti. Kao što je to i navedeno u paragrafu 273 presude u predmetu Orić, utjecaj koji dovodi do poticanja na krivično djelo može se vršiti bilo direktno, bilo putem posrednika i to na manji ili veći broj lica u slučaju da poticatelj ima takvu željenu namjeru. Osim toga nije ni potrebno da se poticatelj nalazi na mjestu zločina, kako je to potvrdilo i žalbeno vijeće Međunarodnoga suda za Ruandu u paragrafu 660 presude u žalbenom postupku u predmetu Nahimana, a radi se o predmetu koji se često naziva “Presuda u predmetu medija”.

Drugo, u vezi s namjerom poticatelja potrebno je pokazati da je optuženi imao namjeru izazvati ili navesti na počinjenje zločina ili pak da je bio svjestan realne vjerojatnosti da će nakon djela poticanja doći do jednoga ili više zločina, dakle, bilo u jednini, bilo u množini, jedan ili više zločina. U vezi s tim žalbeno vijeće u paragrafu broj 32 presude u žalbenom postupku u predmetu Kordić i Čerkez navelo je da svatko tko navede neku drugu osobu da počini djelo ili propust, dakle, djelo ili načinjenje i pri tome ima svjest da postoji realna vjerojatnost da će se počiniti zločin za vrijeme toga poticanja, posjeduje traženu namjeru da bi ga se moglo smatrati odgovornim po meritumu člana 7.1 Statua Međunarodnog suda.

Treba uzeti u obzir da poticanje uz imanje svjesti o realnoj mogućnosti, odnosno vjerojatnosti kao prihvaćanje zločina koji iz toga proizlazi. Međutim, vijeće naglašava da u vezi sa zločinima koji se navode u točkama optužnice 4, 8, 9, 10, 11, 12, 13 i 14 kako su opisani u optužnici dovoljno je dokazati da je optuženi bio svjestan realne vjerojatnosti da će nakon poticanja doći do izvršenja jednoga od tih zločina. S druge strane kada govorimo o zločinu koji se navodi u točki optužnice jedan, potrebno je provjeriti da li je optuženi imao namjeru izazvati ili navesti na počinjenje djela progona kao zločina koji ima konkretni cilj da se izvrši diskriminacija na osnovi politički, rasnih ili vjerskih razloga.

Na kraju vijeće podvlači da je potrebno učiniti razliku između namjere i osobnog motiva. Kako je to i potvrdilo žalbeno vijeće u paragrafu 102 žalbene presude u predmetu Krnojelac postojanje ličnog motiva ne sprečava počinitelja zločina, odnosno ne dovodi do toga da on nije naveden nekom konkretnom namjerom.

Treće, u vezi s postojanjem veze između poticanja i počinjenja zločina.

Kako je ukazalo žalbeno vijeće u paragrafu 27 presude u žalbenom postupku Kordić i Čerkez, nije potrebno predočiti dokaz da zločin nije počinjen bez djelovanja optuženog. Dovoljno je pokazati da je poticanje bio jedan odlučni element ponašanja samoga počinitelja zločina. Isto tako u paragrafu 660 žalbene presude u predmetu medija žalbeno vijeće međunarodnog suda za Ruandu konkretno je navelo da bi se ustanovilo poticanje na počinjenje zločina treba ustanoviti da su djela koja se nekome stavljaju na teret u velikoj mjeri doprinjela počinjenju zločina. Međutim, nije potrebno da ta djela čine conditio sine qua non počinjenja zločina. Osim toga Žalbeno vijeće Međunarodnog suda za Ruandu u paragrafu 257 žalbene presude u predmetu Semanza navelo je kako nije nužno da se pokaže da je optuženi imao efektivnu kontrolu nad počiniteljem krivičnog djela. U paragrafima 238 i 296 te iste presude žalbeno vijeće je kazalo da isto tako nije potrebno da se u optužnici navode točne provokativne riječi koje je izgovorio optuženi niti to dokazivati da bi se ustanovilo posticanje na počinjenje kaznenog djela. I na kraju u paragrafu 368 presude u predmetu Nchamihigo međunarodni sud za Ruandu je ustanovio da je trajanje perioda koji je prošao od poticanja do počinjenja krivičnog djela je također relevantan kriterij da bi se odredio bitni doprinos poticanju na počinjenje zločina.

U skladu s tim vjeza između djela koja predstavljaju poticanje s jedne strane i zločina koji se terete u optužnici s druge strane može se zaključiti tako da se u razmatranje uzmu takvi elementi poput položaja vlasti i utjecaja kojega optuženi ima nad počiniteljima navodnih zločina ili trajanje vremenskoga perioda koje je prošlo od poticanja do počinjenja zločina ili zločina.

Peto poglavlje.

Vijeće većinom glasova, a ja se ne slažem sada će iznijeti zbog čega razumni prosuditelj o činjenicama bi mogao doći i zaključiti izvan svake razumne sumnje da u ovome predmetu u ovoj fazi postupka postoji dovoljan broj dokaza koji mogu omogućiti da je došlo do počinjenja djela koja su navedena u devet točaka optužnice.

Vijeće je samom početku naglašava da optuženi nije sporio postojanje konteksta oružanog sukoba za zločine koji se navode u devet točaka optužnice. Vijeće podsjeća da je optuženi sam izjavio u vezi s radom u Bosni i Hercegovini da se radilo istodobno o vjerskom i građanskom ratu.

Vijeće osim toga smatra da dokazni predmeti koji su u spisu gotovo svi upućuju na kontekst oružanog sukoba kako za zločine protiv čovječnosti kao i za ratne zločine.

Dakle, a) u vezi sa zločinima protiv čovječnosti koje se navode u točkama optužnice 1, 10 i 11 vijeće nastoji odgovoriti na argument optuženoga koji spori da su zločini navedeni u tim točkama optužnice, dakle 1, 10 i 11, počinjeni u okviru općeg ili sistematskog napada.

Vijeće smatra da u ovoj fazi donošenja odluke po pravilu 98 bis raspolaže brojnim dokaznim predmetima o kojima ćemo konkretnije kasnije govoriti, a koji omogućuju razumnom sudcu da dođe izvan svake razumne sumnje, do zaključka da su zločini koji se na teret stavljaju u točki 1 u vezi s progonom kao zločinom protiv čovječnosti, te u točkama 10 i 11, a radi se o protjerivanju i prisilnom premještanju u smislu zločina protiv čovječnosti, ulaze u okvir općeg napada na nesrpsko civilno stanovništvo, s ciljem da se to stanovništvo istjera s prostora Slavonije, Baranje i Zapadnoga Srijema iz općine Zvornik, šireg područja Sarajeva, Mostara, Nevesinja i nekih djelova Vojvodine u Srbiji. Prema tome nema smisla da se vijeće sada, u ovoj fazi postupka, bavi pitanjem jesu li zločini počinjeni u okviru sistematskog napada.

Drugo, vijeće će sada iznijeti primjere dokaznih predmeta koji bi mogli ukazati na to da je svaki zločin koji se navodi u točkama optužnice 1, 10 i 11 počinjen i da je napad na nesrpsko civilno stanovništvo bio općeg karaktera, ponajprije u vezi s točkom 1, naime progonom kao zločinom protiv čovječnosti.

Vijeće ponajprije podseća kako je to izrečeno u paragrafu 985 žalbene presude u predmetu medija, da krivično djelo progona čini djelo ili propust koji uvodi diskriminaciju i koji negira ili narušava osnovno pravo na osnovi međunarodnog, bilo konvencionalnog, bilo običajnog prava, a koje je počinjeno namjerno, s namjerom da se izvrši diskriminacija zbog nekog zabranjenog razloga, konkretno zbog rasnih vjerskih ili političkih razloga. Ipak, svako djelo diskriminacije ne čini zločin progona. Krivična djela u osnovi progona, koja čine zločin protiv čovječnosti koja su učinjena u izoliranim slučajevima ili zajedno s drugim djelima, moraju zapravo biti istoga supnja težine, kao i zločini navedeni u članu 5 statuta. Osim roga mada progon često implicira cijeli niz djela, jedno jedinstveno djelo može biti dovoljno da se ustanovi zločin kao, dakle, propust koji je diskriminatorne naravi zbog djela koja su učinjena namjerno, s namjerom da se izvrši diskriminacija na osnovi jednog od zabranjenih motiva. Kako je i potvrdilo žalbeno vijeće u presudi Kordić i Čerkez ubojstvo, zločini, protuzakoniti napadi na civile i na imovinu koja je civilne prirode, protupravno zatvaranje civila, razaranje civilnih dobara i pljačka, mogu činiti djelo progona koja se mogu teretiti kao zločin protiv čovječnosti, kada se ta djela izvrše izolirano ili zajedno s drugim djelima.

Da bi se utvrdilo da je došlo do progona koji predstavlja zločin protiv čovječnosti, potrebno je među ostalim dokazati da je počinitelj djela u osnovi bio potaknut jednom konkretnom namjerom da se izvrši diskriminacija na osnovi zabranjenih motiva, konkretno političkih, rasnih ili vjerskih. Diskriminatorna namjera koja je tražena u ovom slučaju ne mora se direktno zaključiti iz općeg diskriminatornog karaktera nekog napada koji se kvalificira kao zločin protiv čovječnosti, međutim, žalbeno je vijeće u paragrafu 110 žalbene presude u predmetu Kordić i Čerkez ustanovilo da “diskriminatorna namjera može se zaključiti iz takvoga konteksta pod uvjetom da postoji, imajući u vidu činjenice u tom slučaju, okolnosti počinjenja djela koja se stavljaju na teret, koja potvrđuju postojanje takve namjere”.

U ovom slučaju tužiteljstvo navodi u optužnici da je cilj bio da se istjera nesrpsko stanovništvo s određenih područja, konkretno iz Slavonije, Baranje i Zapadnog Srijema, iz općine Zvornik, šireg područja Sarajeva, Mostara, Nevesinja i iz nekih djelova Vojvodine u Srbiji.

Vijeće također primjećuje da su djela u osnovi djela progona, o kojima govori optužnica, u suštini odgovaraju geografskom području, vremenu, navedenim zločinima koji se navode u drugim djelovima optužnice, konkretno protjerivanje i prisilno premještavanje kao zločin protiv čovječnosti, zatim ubojstva, mučenja, nehumanog, odnosno okrutnog ponašanja, razaranja i pljačke zaštićenih dobara na osnovi ženevskih konvencija kao ratnoga zločina. I to tako se pojavljuju kaznena djela u osnovi djela progona, koja se navode u optužnici, a uz njih i druga djela poput primjene restriktivnih i diskriminatornih mjera na civilno nesrpsko stanovništvo, te javno i direktno ponižavanje u govorima koji su iznešeni u Vukovaru, u Malom Zvorniku i u Hrtkovcima, te pozivom na mržnju protiv Hrvata, Muslimana i drugog nesrpskog stanovništva.

Vijeće ustanovljava da optuženi odbacuje sve navode iznesene u točki jedan u vezi s progonom. On konkretno osporava navode o vjerskoj diskriminaciji, te osim toga kaže da on nikada nije održao govor u Malome Zvorniku 1992. godine, da nije bilo nikakvoga govora za vrijeme rata u Vukovaru, te na kraju da je za vrijeme njegova govora u Hrtkovcima u okviru izborne kampanje, predizborne kampanje, on je samo govorio o ideji razmjene civilnog stanovništva i o principu retorzije.

Prema tome, optuženi tvrdi da je odlazak, da je do odlaska Hrvata došlo u okviru dobrovoljne razmjene nekretnina, a ne u okviru kampanje progona koja je imala za cilj da ih se istjera.

Optuženi, također, konkretno navodi da je pod hipotezom, da je došlo do protjerivanja i nasilnog premještanja stanovništva, ako se tako i dogodilo, ti zločini nisu imali potreban intenzitet da bi ih se moglo teretiti kao zločin progona na osnovi člana 5 statuta. Vijeće ne može uzeti u obzir ovaj zadnji argument koji ipak ne može a da se ne ispita.

Osim činjenice da je u vezi s karakterom, općim karakterom progona nesrpskog stanovništva vijeće dobilo veliki broj dokaza, ozbiljnost protjerivanja i prisilnog premještanja također rezultira iz odredbi Ženevske konvencije iz 1949. godine. Konkretno član 49. Četvrte konvencije zabranjuje prisilno premeštanje bilo masovno, bilo individualno, kao i deportaciju zaštićenih osoba izvan okupiranog teritorija da bi ih se uputilo prema teritoriju koji drži okupacijska sila, ili pak na teritoriji neke druge države, bez obzira da li je ta država okupirana ili nije i to bez obzira na motivaciju.

Ova odredba ponavlja se u članu 85 dodatnog protokola 1 Ženevske konvencije za oružani sukob, međunarodni oružani sukob i u članu 17 dodatnog protokola 2 Ženevskim konvencijama koje reguliraju interni oružani sukob.

Veće osim toga konstatuje da je u statutu termin “deportacija” na engleskom preveden kao “proterivanje” na francuskom i ovo je termin za zločin koji je izričito predviđen kao zločin koji može da predstavlja zločin protiv čovečnosti po članu 5 paragrafa “d” statuta.

Međutim, žalbeno veće u presudi Krnojelac je zaključilo da zločin progona može imati različite oblike. Može se raditi o jednom od drugih konstitutivnih dela zločina koji su predviđeni članom 5 statuta ili jednog od… ili jednom od konstitutivnih zločina koji su predviđeni drugim članovima statuta.

Nije moguće osporiti da proterivanja i prisilna premeštanja mogu predstavljati krivična dela u osnovi zločina progona, ukoliko su počinjena odvojeno ili kumulativno, sa potrebnom diskriminatornom namerom.

Kada se radi o aktus reus krivičnih dela u osnovi progona koji se tereti u optužnici sudsko veće će ih analizirati u daljem delu ove odluke gde se govori o počinjenju zločina predviđenih i regulisanih tačkama optužnice 4, 8, 9, 10, 11, 12 i 13.

Sada će veće pominjati isključivo u svojstvu primera neke elemente dokaza, dokaznog materijala koje poseduje o počinjenju progona, koji omogućavaju jednom rasudnom prosuđivaču činjenica da zaključi izvan svake razumne sumnje u fazi odluke po pravilu 98 bis da su počinitelji krivičnih dela u osnovi ovog zločina bili motivisani potrebnom diskriminatornom namerom.

Pre nego što nastavim hteo bih da kažem da ću citirati imena nekih svedoka i brojeve nekih dokaznih predmeta. Pošto ih ima dosta biće nekih sigurno ortografskih grešaka u transkriptu i u pogledu imena i u pogledu brojeva i to će biti kasnije ispravljeno, jer sa jedne strane sekretarijat će imati i ovaj dokument koji ja sad čitam i proveriće da su i imena i brojevi tačno navedeni u transkriptu.

Znači, ukoliko primetite neke greške u transkriptu ne brinite, to će biti naknadno ispravljeno, ali ja ću se truditi da čitam polako.

U pogledu postojanja kampanje progona protiv nesrpskog stanovništva u opštini Zvornik sudsko veće se poziva na primer na svedočenje svedoka Fadila Banjanovića, svedoka VS-1064 i VS-1066, koji svedoče o ovim činjenicama i na osnovu čega sudsko veće može izvesti zaključak o postojanju potrebne zločinačke namere.

U pogledu dokaznog materijala koje se tiče primene restriktivnih i diskriminatornih mera protiv nesrpskih civila, a konkretno ograničavanja slobode kretanja, uklanjanje sa odgovornih položaja u upravi i u policiji, otpuštanja, uskraćivanja medicinske nege ili proizvoljnih pretraživanja i upada u kuće za opštinu Mostar, sudsko veće se poziva, u svojstvu primera, na svedoke VS-1068, VS-1067, dokazne predmete P-658 pod pečatom, P-659 pod pečatom i P-1052 pod pečatom, koji svedoče o ovim činjenicama i na osnovu čega sudsko veće može zaključiti o postojanju potrebne zločinačke namere.

U pogledu opštine Nevesinje sudsko veće se poziva, na primer, na svedoke Ibrahima Kujana i Vojislava Dabića i na dokazne predmete P-524 i P-880 pod pečatom, koji svedoče o istim činjenicma i na osnovu čega sudsko veće može izvesti zaključak o postojanju potrebne zločinačke namere.

U pogledu šireg područja Sarajeva sudsko veće se poziva, na primer, na svedoke VS-1055 i VS-1111 i zapečaćeni dokazni predmet P-456 koji svedoče o takvim činjenicama i na osnovu čega sudsko veće može izvesti zaključak o postojanju potrebne zločinačke namere.

I na kraju, u pogledu Vojvodine, sudsko veće se poziva, na primer, na svedoke Aleksu Ejića i Katicu Paulić, koji svedoče o takvim činjenicama i na osnovu čega sudsko veće može zaključiti da je postojala potrebna zločinačka namera.

Sada ćemo govoriti o tačkama optužnice 10 i 11, koji regulišu proterivanje nesrpskih civila kao zločin protiv čovečnosti i prisilno premeštanje stanovništva kao nehumani čin i kao zločin protiv čovečnosti.

Sudsko veće konstatuje da je optuženi ustvrdio kao, na primer, konkretno za Hrtkovce, ali takođe i za druge opštine, da je odlaženje nesrpskog stanovništva nešto što se desilo u okviru dobrovoljnih razmena nekretnina, pri čemu su ljudi imali slobodan izbor da ostanu tamo ukoliko su želeli.

Sudsko veće, međutim, konstatuje da je optuženi rekao na strani 16694 transkripta da je on u toku svog govora u Hrtkovcima obećao da kada dođe na vlast započeće sa razmenom nekretnina i primeniće princip retorzije.

Morao sam malo da sačekam, pošto je engleska kabina brža od srpske.

U ovom pogledu treba podsetiti da je prema žalbenoj presudi u predmetu Krnojelac, paragraf 229, žalbeno veće reklo da sudsko veće ne može izvući zaključak o postojanju istinskog izbora samo iz činjenice da je data neka saglasnost u okolnostima koje tu saglasnost praktički obezvređuju i zbog toga dokazni materijal, koji poseduje veće i koji ukazuje na neku takvu saglasnost mora biti analiziran u kompletnom kontekstu, uzimajući u obzir i situaciju nesigurnosti i atmosferu straha koji su vladali i pretnje i druge oblike nasilja, zastrašenosti i ugroženosti dotičnih osoba. Zato odsustvo pravog izbora je ono što uslovljava nelegitimni karakter proterivanja i prisilnog premeštanja.

U ovom slučaju sudsko veće smatra relevantnim činjenicu da je optuženi pokušao da opravda primenu proterivanja i prisilnog premeštanja stanovništva nesrpskog porekla primenom mera retorizije, koji su legitimni po međunarodnom pravu.

Sudsko veće će sad dati nekoliko primera dokaznog materijala koji je dovoljan i na koji se ona oslanja da zaključi da su zločini iz tačke optužnice 10 i 11 zaista bili počinjeni u različitim opštinama navedenim u optužnici.

Što se tiče opštine Vukovar sudsko veće se poziva, na primer, na svedočenje veštaka Ane Marije Radić, na svedočenje Dragutina Berghofera i Vesne Bosanac, kao i na dokazne predmete P-278, P-587 pod pečatom i P-632.

U pogledu opštine Zvornik sudsko veće se poziva na primer na svedočenje Fadila Banjanovića, svedoka VS-1012, VS-1013, VS-1064 u na dokazne predmete P-663, P-664 i P-665.

U pogledu šireg područja Sarajeva sudsko veće se poziva na primer na svedočenje Safeta Sejdića i na dokazni predmet T 463.

Za opštinu Nevesinje sudsko veće se poziva i oslanja na primer na svedočenje Gorana Stoparića i Ibrahima Kujana, kao i na dokazni predmet P-524.

U pogledu Vojvodine sudsko veće se oslanja na primer na svedočenje Alekse Ejića, svedoka VS-1134 i svedoka VS-061 i na dokazne predmete P-537 pod pečatom i P-564 pod pečatom.

A sada u pogledu ratnih zločina navedenih po tačkama 4, 8, 9, 12, 13 i 14.

Pre svega u pogledu tačke 4, a to je ubijanje civila, nesrba, kao kršenje zakona i običaja ratovanja. Prvostepeno veće konstatuje da optuženi osporava ubijanje nekih osoba u Veleprometu i izgleda da ne priznaje postojanje i počinjenje navedenih zločina za opštinu Zvornik, osim ubistva oko dvadeset muškaraca i dečaka, muslimana i Hrvata iz Bosne, za koje optuženi podvlači da su za njih odgovorni isključivo Arkanovi ljudi.

Sudsko veće će sada dati nekoliko primera, dovoljnih dokaza na koje se ono oslanja da zaključi u fazi procedure 98 bis da je zločin ubistva iz tačke 4 zaista bio počinjen u različitim opštinama navedenim u optužnici.

U vezi opštine Vukovar sudsko veće se poziva, na primer, na sledeći dokazni materijal. Što se tiče pogubljenja nesrba od strane srpskih snaga na jednom stratištu između poljoprivrednog dobra Ovčara i Grabova, nedaleko od Vukovara, 20. novembra 1991. godine, sudsko veće je saslušalo svedočenje VS-016, VS-007, Emila Čakalića, kao i Davora Strinovića. Sudsko veće takođe ima na raspolaganju dokazne predmete P-609, P-611, P-615, P-782 i P-786.

Osim toga u pogledu evakuacije iz bolnice u Vukovaru i pogubljenja nekih zatvorenika, u skladištu Velepromet sudsko veće je saslušalo svedočenje Dragutina Berghofera i svedoka VS-051 i ima na raspolaganju dokazni predmet P-282.

U pogledu opštine Zvornik sudsko veće se na primer poziva na sledeći dokazni materijal. U pogledu ubistava na poljoprivrednom dobru Ekonomija i fabrici “Ciglana” sudsko veće je saslušalo svedočenje VS-1015 i Fadila Kopića. Osim toga u pogledu ubijanja muslimana, bosanskih muslimana u tehničkoj školi u Karakaju, sudsko veće je uzelo u obzir svedočenje VS-1012. U pogledu zatočenika u Gerinoj klanici sudsko veće je saslušalo svedoka VS-1066.

Što se tiče ubijanja bosanskih muslimana koje se desilo u Domu kulture “Drinjača” sudsko veće je saslušalo svedoka VS-1064.

U pogledu šireg područja Sarajeva sudsko veće se, na primer, poziva na sledeći dokazni materijal. U pogledu pogubljenja nesrpskih civila u Lješevu, u opštini Ilijaš, sudsko veće je saslušalo svedoka VS-1111. U pogledu nesrba u Žuču, opština Vogošća sudsko veće je saslušalo svedoka Safeta Sejdića.

U pogledu opštine Mostar sudsko veće se poziva, na primer, na sledeći dokazni materijal. U pogledu ubijanja nesrpskih civila na stadionu “Vrapčići”, sudsko veće je saslušalo svedoka Redžepa Karišika i ima na raspolaganju dokazni predmet P-481.

Što se tiče pogubljenja nesrpskih civila u mrtvačnici “Sutina”, sudsko veće je čulo svedočenje Fahrudina Bilića.

I na kraju, u pogledu opštine Nevesinje sudsko veće se poziva, na primer, na sledeći dokazni materijal.

U pogledu ubistava muškaraca čija su tela nađena u Telećoj lastvi, sudsko veće je čulo svedočenje VS-1022 i ima dokazni predmet P-523.

Sada o tačkama optužnice 8 i 9, a to su mučenje i okrutno postupanje kao kršenja zakona i običaja ratovanja, gde tužilaštvo navodi zatvaranje i zatočenje ljudi u surovim i nehumanim uslovima, zatvaranje nesrpskih civila, uključujući i prinudni rad, mučenja i seksualno nasilje, prvostepeno veće konstatuje da optuženi osporava sve navode o prinudnom radu u opštini Vukovar.

Optuženi, međutim, priznaje navode o seksualnom nasilju za opštinu Zvornik, međutim, tvrdi da se to desilo krajem maja i početkom juna 1992. godine, a to je, prema optuženom, vreme pre nego što su dobrovoljci Srpskog četničkog pokreta i Srpske radikalne stranke došli u to područje što bi značilo da optuženi ne može biti smatran odgovornim za ovakvo seksualno nasilje.

Sudsko veće će sada dati nekoliko primera dokaznog materijala koji je dovoljan da se na njega osloni da bi se završilo u fazi procedure 98 bis da su zločini iz tačaka optužnice 8 i 9 zaista bili počinjeni u različitim opštinama navedenim u optužnici.

U pogledu opštine Vukovar sudsko veće se poziva, na primer, na sledeći dokazni materijal. U pogledu zatočenja i zatvaranja u surovim i nehumanim uslovima, nesrpskih civila, u skladištu Velepromet sudsko veće je saslušalo svedoke Dragutina Berghofera i svedoka VS-051.

U pogledu zatvaranja i zatočenja u surovim i nehumanim uslovima nesrpskih civila na poljoprivrednom dobru Ovčara, sudsko veće je čulo svedočenje Milorada Vojinovića i svedoka VS-016.

Ovde ću sada stati, jer je vreme za pauzu.

Stigao sam skoro do polovine odluke.

Sada ćemo imati pauzu od pola sata.

Molim sekretara da isključi ovaj erkondišn koji mi je iznad glave, inače ću biti potpuno smrznut do kraja ove sednice i neću biti u stanju više da govorim tako zaleđen.

Sada imamo pauzu od pola sata.

(Pauza)

Podsetiću vas da upravo čitam deo usmene odluke koja se bavi paragrafom 2, delovi ostali 9. Ja sam završio sa opštinom Zvornik. U vezi opštine Zvornik, sudsko veće se poziva na primer na svedočenje VS-1012, VS-1013, VS-1064 i VS-1065 i ima dokazne predmete T-307, T-381 sa pečatom i P-469 sa pečatom. U pogledu širok područja Sarajeva, sudsko veće se poziva na primer na svedoke VS-1055 i ima dokazne predmete P-455 i P-457. U vezi opštine Mostar, sudsko veće se poziva na primer na svedočenje Redžepa Karišika i Fahrudina Bilića. I na kraju u vezi opštine Nevesinje, sudsko veće se poziva na primer na svedočenje svedoka VS-1022 i VS-1051. Malo tri, sada ćemo govoriti o zločinu iz tačke optužnice 2, a to je bezobzirno razaranje i pustošenje sela neopravdano vojnom nuždom, nuždom što predstavlja kršenje i zakona običaja ratovanja, pri čemu su navodne žrtve bili nesrbi.

Prvostepeno veće konstatuje da optuženi ništa nije rekao o tome da li su ti zločini stvarno počinjeni. Međutim, on poriče svako učešće u tome dobrovoljaca Srpskog četničkog pokreta i Srpske radikalne stranke. Sudsko veće će sada dati nekoliko primera ovog materijala koji se oslanja da bi zaključilo u ovoj fazi procedure 98bis, da su zločini iz tačke optužnice 12 zaista bili počinjeni u različitim opštinama navedenim u optužnici. U vezi opštine Vukovar, sudsko veće se poziva na primer na svedočenje Dragutina Berghofera, Nebojše Stojanovića vest 021 i na zapečaćene dokazne predmete P-268 i dokazne predmete P-278 i P-526. U pogledu područja Sarajeva, Pretresno veće se oslanja na primer na svedoke VS-1111 i VS-1055. U pogledu opštine Mostar, pretresno veće se oslanja na primer na svedoka 92kvater Zorana Tota i na svedoka VS-1067 kao i na dokazne predmete P-843, P-846 i P-1051 pod pečatom. Nazad u pogledu opštine Nevesinje, pretresno veće se na primer oslanja na svedoke VS-1051 Ibrahima Kujana i Gorana Stoparića, kao i na dokazne predmete P-483 pod pečatom i P-524. U pogledu sada krivičnog dela pod tačkom optužnice 13, uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namenjenim religiji ili obrazovanju, kršenju zakona i običaja ratovanja, pretresno veće navodi da s obzirom, da je optuženi naveo da te ustanove, s obzirom da su korišćene u vojne svrhe nisu više bile zaštićene Ženevskim konvencijama u vezi sa tim pretresno veće primećuje da optuženi nije naveo tokom ročišta pod 98bis bilo kakav element kojim se potkrepljuju te tvrdnje. Pretresno veće nalazi takođe da postoji dokazni predmeti koji navode na zaključak da određena uništavanja su se dešavala i ako nije bilo vojnih formacija u blizini i pretresno veće na primer navodi svedočenje svedoka VS-1055 koji o tome govori.

Pretresno veće podseća na to da u svakom slučaju zaštita koju uživa neka ustanova, namenjena religiji ili obrazovanju ne može biti izgubljena samo usled prisustva vojnih aktivnosti ili vojnih objekata u njenoj neposrednoj blizini. Zapravo korišćenje zaštićenog objekta a ne mesto gde se nalazi određuje da li se ta ustanova može smatrati zaštićenom kao što je utvrđeno više puta pred ovim sudom, na primer u paragrafima 310 presude Strugar u paragrafu 604 presude Naletilić i u paragrafu 98 presude Martić. Pretresno veće će sada dati neke primere dokaznih predmeta koje su dovoljne za nju da se na njih osloni da bi razmotrilo u sklopu procedure 98bis da su zločini kojih se tiče tačka 13 zaista počinjeni u različitim opštinama pomenutim u optužnici. Što se tiče opštine Zvornik, pretresno veće je na primer saslušalo svedoka veštaka Andreasa Ridelmajera kao i svedoke Asima Alića VS-037 i VS-038 što se tiče sarajevskog područja pretresno veće na primer saslušalo je svedoka veštaka Andreasa Ridlmajera kao i svedoke VS-1055 Safeta Sejdića. Što se tiče opštine Mostar pretresno veće se oslanja na primer na svedoka 92kvater Zorana Tota i na svedoka veštaka Andresa Ridelmajera, kao i na dokazne predmete P-843, P-1044, P-1045 i P-1048. Najzad u pogledu opštine Nevesinje pretresno veće se oslanja na primer na svedoka veštaka Andreasa Ridelmajera kao i na svedoke Ibrahima Kujana i Vojislava Dabića, kao i na dokazne predmete P-524 i P-880 pod pečatom.

U pogledu sada tačke 14, dakle to je ta tačka javne privatne imovine kršenje zakona i običaja ratovanja. Pretresno veće navodi a optuženi ne poriče tu pljačku, međutim poriče bilo kakvo učešće dobrovoljaca SČP, SRS-a i kaže da bi on ta dela optužio. Sada će pretresno veće da da određene primere, dokaznih predmeta na koje se oslanja da bi u ovom stadionu procedure 98bis došlo do zaključka da su zločini na koje se odnosi tačka 14 zaista počinjeni u različitim opštinama koje navodi optužnica. Što se tiče opštine Vukovar, pretresno veće na primer se oslanja na svedoke VS-0002, VS-016 i VS-027. Što se tiče opštine Zvornik pretresno veće se oslanja na primer na svedoke VS-1013, VS-038, VS-1105 na dokazne predmete P-68, P-363 i P-527 pod pečatom. U pogledu područja Sarajeva pretresno veće se oslanja na svedoke VS-1111 i Safeta Sejdića kao i na dokazni predmet P-840. U pogledu opštine Mostar pretresno veće se oslanja na svedoke VS-1067 i Vojislava Dabića kao i na dokazne predmete P-880 pod pečatom i P-1051 pod pečatom. Najzad u pogledu opštine Nevesinje, pretresno veće se oslanja na primer na svedoke Ibrahima Kujana, Vojislava Dabića kao i na dokazne predmete P-524 i P-880 pod pečatom. U redu, sada ću čitati sporije zato što ćemo otpočeti sa čitanjem ključnog poglavlja odluke pretresnog veća.

Pretresno veće će sada sagledati u poslednjem i šestom delu ove odluke, odgovornost optuženog u smislu podsticanja. Pod A preliminarno pretresno veće želi da odgovori na argument optuženog po kome on u to vreme u vreme počinjavanja dela nije znao da može da bude gonjen, krivično gonjen zbog svojih govora, budući da tada Međunarodni krivični sudovi i njihova sudska praksa još uvek nisu postojali. Pretresno veće smatra da taj argument ne odoleva analizi. Zapravo, pretresno veće smatra da optuženi koji je nosilac doktorata iz oblasti prava i koji je bio asistent pri katedri političke nauke Univerziteta u Sarajevu, nije mogao a da ne zna u toku perioda na koji se odnosi optužnica da je zabrana podsticanja na rasnu, nacionalnu ili versku diskriminaciju, kodifikovana u međunarodnom pravu, pre svega shodno članu 7 univerzalne deklaracije o ljudskim pravima od 10. decembra 1948. godine i u članu 20, paragraf 2, međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima od 16. decembra 1966. godine. Član 4a, međunarodne konvencije o eliminaciji svih oblika rasne diskriminacije od 21. decembra 1965. godine, nameće između ostalog državama obavezu da proglase kažnjivim delima, dela podsticanja na diskriminaciju. Optuženi takođe nije mogao a da ne zna da su takva dela kažnjavana na kraju Drugog svetskog rata i zaista govori podsticanja na diskriminaciju iz rasnih ili političkih razloga kažnjeni su kao zločin protiv čovečnosti pred vojnim sudom u Ninbergu 1946. godine u presudi Stajser. Pretresno veće smatra u skladu sa tim da je optuženi u vreme počinjavanja dela bio sasvim svestan, dela koja mu se prepisuju da kada je bio sasvim svestan kriminalizacije na međunarodnom nivou, podsticanja na nacionalnu, rasnu ili versku mržnju putem propagande ili bilo kojim drugim sredstvima. Optuženi takođe nije mogao a da ne zna, (sada ću polako pročitati ovaj deo jer mislim da je veoma bitan) da se bivša Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija povinovala obavezi kažnjavanja takvih diskriminatornih ponašanja uvođenjem člana 134, paragraf 1 u svoj krivični zakonik. Taj zakonik je usvojila skupština te zemlje tokom zasedanja Saveznog veća koje je održano 28. septembra 1976. godine, što je naknadno objavljeno u narodnom listu od 8. oktobra 1976. godine, ako vas to zanima to je u broju 44 i stupio je na snagu 1. jula 1977. godine u svojoj prvoj verziji kada je usvojen 1977. godine, član 134 krivičnog zakonika predviđao je za kršenje podsticanja kaznu od maksimalno 10 godina zatvora. Pretresno veće primećuje da je ta odredba naknadno promenjena 1990. godine, da bi se ta kazna smanjila na maksimalno pet godina zatvora. Pretresno veće smatra shodno tome da je optuženi bio svestan u vreme dela a koje se tereti, kriminalizacije na nacionalnom nivou u bivšoj Jugoslaviji, podsticanja na nacionalnu, rasnu i versku mržnju, putem propagande ili bilo kojim drugim sredstvima protiv naroda i pripadnika naroda, prisutnih na teritoriji te zemlje.

Međunarodni krivični sudovi i njihova nadležnost ustanovljeni su od strane Saveta bezbednosti samo zato da bi zamenili nacionalne jurisdikcije u suzbijanju genocida, ratnih zločina i zločina protiv čovečnosti u hitnoj situaciji da bi se obezbedio međunarodni mir, shodno tome princip legalnosti je ispoštovan. Da bi se odredilo, da li se optuženi može smatrati odgovornim za počinjavanje zločina kojih se tiče peti deo ove odluke, pretresno veće mora da analizira dokazne predmete koji su uvršćeni u spisa i da odloži da li ti dokazni predmeti bi dozvolili razumnom pretresnom veću da zaključi da je optuženi podstakao u smislu člana 7, paragrafa 1 Statuta na počinjavanje zločina navedenih u optužnici. Da bi to učinilo pretresno veće će analizirati dokazne predmete kojima raspolaže u pogledu svakog od tri preduslova podsticanja koje smo već naveli. Konkretno kao prvo, postojanje jednog ili više dela koji sačinjavaju podsticanje na počinjavanje zločina navedenih u optužnici, kao drugo svest optuženog o realnoj verovatnoći da će biti počinjeni zločini kao posledica tih dela koja sačinjavaju podsticanje i u pogledu zločina progona njegove namere da izazove i navede na počinjavanje tog zločina i kao treće postojanje veze između dela optuženog i počinjenih zločina.

Pretresno veće želi da naglasi preliminarno da nije moglo u ovom stadijumu da pronađe da konstatuje da elementi da dokazni predmeti koji su uvršteni u spis očigledno su bili lišeni pouzdanosti ili kredibilnosti. Kao prvo u pogledu najpre prvog uslova koji se tiče dela koja sačinjavaju podsticanje. S obzirom da optužnica se generalno govoreći tiče u pogledu podsticanja govora izjava i dela ili propusta optuženog koji su doprineli odluci pojedinaca koji su počinili navedene zločine. S obzirom na to da sudska praksa ovog suda potvrđuje taj pristup, pretresno veće je uzelo u razmatranje sva dela pripisiva optuženom koja su mogla da doprinesu ili na drugi način utiču na proces odlučivanja na osnovu kojeg su materijalni počinioci počinili zločine navedene u optužnici. Tako je pretresno veće uzelo u razmatranje više dela pripisivih optuženom koja su mogla da utiču na materijalne počinioce zločina navedene u optužnici. Kao prvo promovisanje njegove nacionalističke ideologije na sve načine. Pre svega putem progona nesrba, bilo direktno, bilo posredstvom njegove stranke, Srpskog četničkog pokreta SČP-a i kasnije SRS-a, kao drugo sistematsko omalovažavanje nesrpskog stanovništva. Kao treće širenje atmosfere straha u srpskom i nesrpskom stanovništvu i kao četvrto ohrabrivanje pristalica SČP-a, SRS-a da se prijave kao dobrovoljci a kada su već bili na terenu ohrabrivanje tih pristalica da ostvare nacionalističku ideologiju svim sredstvima.

Pod A kao prvo što se tiče dokaznih predmeta koji se tiču promovisanja od strane optuženog njegove nacionalističke ideologije svim sredstvima. Pretresno veće raspolaže sa više dokaznih predmeta koji bi dozvolili razumnom sudiji da zaključi u sklopu odluke 98bis da je optuženi od promovisanja svoje nacionalističke ideologije i Velike Srbije što je podrazumevalo progon nesrba bilo direktno, bilo posredstvom njegove stranke Srpskog četničkog pokreta koji je postao ilegalan i SRS-a. Pretresno veće može da citira dokazni predmet P-1278 to je članak objavljen u dnevniku “Politika” 9. jula 1991. godine, gde piše da je optuženom suspendovano članstvo u Udruženju filozofa Srbije zato što je više puta otvoreno zagovarao nasilje i nacionalnu mržnju kao sredstvo kojima je trebalo ostvariti i služiti interesima srpskog naroda. Pretresno veće raspolaže takođe dokaznim predmetom P-1192 to je zapisnik sa konferencije za štampu 20. februara 1992. godine, koju je održao optuženi i koji je objavljen u jednoj od njegovih knjiga to je zatim takođe, dokazni predmet P-1293 to je članak iz “Politike” od 2. marta 1992. godine, zatim P-685 pod pečatom to je zapisnik sa konferencije za štampu koju je održao optuženi između 26. marta i 16. aprila 1992. godine, što je objavljeno u jednoj od njegovih knjiga i zatim dokazni predmet P-1324 to je zapisnik sa jedne konferencije za štampu od 5. marta 1992. godine, koju je održao optuženi inače je objavio u jednu od njegovih knjiga što ilustruje svu nasilnost govora optuženog koji je konkretno izneo pretnje koje se tiču mogućnosti krvoprolića u Bosni. Zatim pretresno veće može da navede dokazne predmete P-1298 koje ih obuhvata članak objavljen u “Politici” 27. marta 1992. godine gde se navode druge nasilne izjave optuženog koje je konkretno pretio krvoprolićem velikih proporcija u koliko muslimanski fundamentalisti žele da se igraju vatrom. Pretresno veće takođe može da navede dokazni predmet P-1200 koji između ostalog sadrži jedan članak objavljen u dnevniku “Borba” od 28. maja 1992. godine, gde se izlažu određene nasilne izjave optuženog pre svega izrečene tokom skupa SRS-a koji je održan u maju 1992. godine i tokom kojeg je optuženi izložio teritorijalna osvajanja srpskih snaga i gde je insistirao na tome da treba učiniti još i više čisteći “levu obalu Drine”. Pretresno veće takođe poseduje dokazni predmet P-1180 to je intervjuu koji je optuženi dao televiziji Novi Sad u junu 1991. godine što je reprodukovano u jednoj u njegovih knjiga, tokom kojeg je optuženi izjavio da raspolaže sa izuzetno snažnim bastionima na severoistoku Bosne i takođe je rekao da sama činjenica da na nekim mestima Hrvati i muslimani ne spavaju već danima u sopstvenim kućama, dokazuje da SRS i SČP nisu baš tako beznačajni. Veće može također citirati svedoka Nebojšu Stojanovića koji u svojim izjavama koje je dao prije davanja iskaza a koje su u spis uvrštene pod brojevima P-526 i P-528 govori dakle o činjenici da je optuženi smatrao, da Hrvatsku treba etnički očistiti i ponovo osvojiti granice velike Srbije. Svjedok VS-016 kazao je na stranici 11120 zapisnika sa sednice na francuskom jeziku, da je optuženi izjavio sledeće: “Ni jedan ustaša neće živ izaći iz Vukovara” to je bilo na jednom političkom mitingu u Vukovaru sredinom mjeseca novembra 1991. i to pred komandom Leve supoderice. Svjedok VS-033 stranica 5542 i 5543 zapisnika na francuskom jeziku rekao je da je optuženi za vrijeme jednoga posjeta na terenu pozivao dobrovoljce da poubijaju sve neprijatelje. Veće se takođe može pozvati na iskaz svjedokinje Vesne Bosanac koja konkretno na stranici zapisnika na francuskom 11404 kaže da je optuženi na srpskom radiju rekao kako Vukovar mora pasti i da sve zgrade treba sravniti sa zemljom, što po njenom mišljenju znači, da je optuženi podsticao pripadnike srpskih snaga na potpuno razaranje grada, što je njima dalo odriješene ruke da izvrše pokolj civila. Vijeće na kraju može citirati iskaz svedoka VS-004 koji je tokom svoga svjedočenja na stranici 3376 zapisnika na francuskom izjavio da su riječi optuženoga bile žestoke i zapaljive.

B. Sada ću govoriti o dokaznim predmetima koji govore o sistematskom omalovažavanju nesrpskog stanovništva od strane optuženog. Vijeće ima na raspolaganje više dokaznih predmeta koji bi mogli razumnome sudcu omogućiti da sada u ovoj fazi zaključi i u svrhu odluke po pravilu 98bis, da je optuženi sistematski omalovažavao Hrvate, muslimane i druge ljude koji nisu srpske nacionalnosti svojim govorima. Konkretno ih okarakterizirajući citiram: “Hrvate ustašama, muslimane balijama” a ti su izrazi izuzetno pogrdni i uvredljivi. U vezi sa omalovažavanjem konkretno hrvatskoga stanovništva, vijeće ima na raspolaganje dokazni predmet P-54 a to je jedan intervju koje ga je optuženi dao novinama “Politika”, u kojem se može pročitati da je optuženi rekao sledeće: “Kako se može uopšte pregovarati sa ustašama, jeste li videli danas da među Hrvatima postoje samo ustaše” iznimke su jako rijetke. Isto tako u dokaznom predmetu P-1194 optuženi je izjavio da ima samo, citiram: “16 dobrih Hrvata, dakle 10 plus 6, koji smiju ostati u Srbiji. Ostale iz Srbije treba istjerati. Vijeće također može navesti dokazni predmet P-298, a to je jedna reportaža Hrvatske televizije prikazana 7. 11. 1991. kao i dokazni predmet P-1201, što je zapravo transkripcija intervjua optuženoga za emisiju Televizije Politika, prikazanu 12. juna 19992, u kojima se vidi optuženoga kako govori o Vukovaru i o Hrtkovcima, kao o ustaškim tvrđavama ili utvrdama, u kojima se nalaze najgori od ustaša. Ima još jedan dokazni predmet koje ga vijeće može citirati, a to je dokazni predmet P-1211, koji je stenogram konferencije za štampu optuženoga od 13. januara 1993, koji je objavljen u jednoj od njegovih knjiga, u kojem optuženi konkretno govori o ustaškoj Hrvatskoj.

Osim toga, svjedok VS-007 u svojoj izjavi kaže, na stranici 6072 zapisnika sa sudske sjednice na francuskom jeziku sledeće: “Činjenica da je se optuženi služio izrazom ustaše, pred leševima Hrvata poginulih u borbama, te da je tada rekao, da ih treba spaliti, da ne zagađuju atmosferu i da nas ne kontaminiraju. Vijeće se također može pozvati na iskaz svjedoka Gorana Stoparića, koji je u svojoj izjavi na stranici 2338 zapisnika rekao, da je optuženi Hrvate općenito nazivao ustašama. I na kraju svjedok VS-2000 također se može spomenuti, jer on u svome iskazu na stranicama 13994 do 13995 zapisnika na francuskom jeziku, govori o pozivu optuženog na osvetu nad balijama, za vrijeme govora održanog u Malom Zvorniku 1992. godine.

Moram se malo zaustaviti, zato što ovaj frižider i dalje dobro radi. A sada nekoliko riječi o tome kako je optuženi širio atmosferu straha među civilnim stanovništvom. Vijeće ima na raspolaganju više dokaznih predmeta koji bi razumnom sucu omogućili da u svrhu donošenja odluke po pravilu 98bis zaključi, da je optuženi putem svojih govora širio atmosferu straha kod civilnog stanovništva. Na primjer, vijeće ima u posedu dokazni predmet P-153, koji zapravo predstavlja dokumenta objavljena u novina “Velika Srbija” i to u broju 9 iz 1991. godine, a koji su reproducirani u jednoj od knjiga optuženoga, kao i dokazni predmet P-179 što je zapravo video-snimka govora koje ga je optuženi održao 1991, a u kojem optuženi govori o novim ustaškim vođama u Hrvatskoj, koji primenjuju novu genocidnu politiku nad srpskim narodom. Vijeće može takođe citirati dokazni predmet P-35, a to je govor optuženoga od 4. 6. 1991. u kojem je izjavio sljedeće, citiram: “Svi ovi kojima savjest nije čista, imaju razloga bojati se nas Srba, imaju razloga strahovati od nas. Mi Srbi previše smo zaboravljali, previše opraštali u povijesti. Hrvatima smo rekli, da ako ikada ponovno počnu sa svojim genocidnim aktivnostima nad srpskim narodom, ne samo da ćemo se osvetiti za svaku žrtvu, nego ćemo takođe se obračunati i za žrtve Prvoga i Drugog svjetskog rata.

U dokaznom predmetu P-62, odnosno, u dokumentarnom filmu Bi-Bi-Sija pod naslovom “Smrt Jugoslavije”, prikazanom u martu 1995, čujemo optuženog kako govori: “Mi Srbi smo ugroženi, hrvatske fašističke horde kreću u napad na Srpkinje, žene Srpkinje i na srpsku decu. Hrvatske fašističke horde planiraju genocid nad Srbima”. Vijeće takođe može citirati iskaz svedoka Antonija Oberšala, koji je u svom iskazu na stranici 1999 rekao, zapisnika na francuskom, “da izrazi koji se koriste u propagandne svrhe, nemaju isti smisao, te da se drugačije koriste u nacionalističkom govoru i u običnom govoru”. Osim toga on je na stranici 2123 zapisnika sa sjednice na francuskom dodao “da je kontekst od ključne važnosti za tumačenje, proučavane izjave”.

Prema tome, kako on kaže, “ako je dopušteno zagovarati nasilje u situaciji kada vlada mir, to isto je zabranjeno u kontekstu u kojem se civile ubija”. Osim toga vijeće može navesti i svedoka VS-061, koji je za vrjeme svojega iskaza na stranici 10036 zapisnika na francuskom, rekao kako je čuo da je za vreme govora u Hrtkovcima optuženi zagovarao mjere retorzije nad Hrvatima. Njegove rječi potkrepila je svjedokinja Katica Paulić, koja je, kada je svjedočila na stranici zapisnika 11904 do 11909 izjavila, da je, kada je držao govor u Hrtkovcima optuženi rekao da Hrvati i Srbi moraju otići, Hrvati i Mađari, prvog prevoditelja moraju otići, a da je gomila pogodno reagirala, skandirajući, citiram: “Ustaše, isteraćemo vas”. Prema rječima ove svjedokinje, ne Srbi, više nisu se usuđivali odlaziti na posao posle ovoga govora.

D: A sada o poticanjima optuženoga, dobrovoljcima SRS i SČP, da se prijave dobrovoljno, i kada pođu na teren da ostvare njegovu nacionalističku ideologiju svim sredstvima. Sudsko vijeće raspolaže većim brojem dokaznih predmeta, koji ga razumnom sucu, u ovome stadiju u postupku zaključilo, da je optuženi izravno podsticao svoje pristaše, da se dobrovoljno jave i da se svim sredstvima bore za obranu njegovih nacionalističkih ideja i promociju Velike Srbije, što se moglo ostvariti jedno počinjenjem zločina, konkretno proterivanjem nesrba. Vijeće ima na raspolaganju dokazni predmet P-1074 u kojem svedok Zoran Rankić kaže, da prije odlaska dobrovoljaca na front optuženi ih je ohrabrivao govoreći im: “Budite junaci, ponavljam, budite junaci, borite se za Veliku Srbiju”. Vijeće također može citirati dokazni predmet P-217, a to je unapređenje od strane optuženoga u zvanje vojvode 16 četnika, dana 13. maja 1993. Dokazni predmet P-255 video snimka na kojem se vidi kako optuženi u zvanje vojvode promovira 18 četnika 31. 5. 1993. i dokazni predmet P-218, koji je joć jedna promocija odnosno unapređenje u zvanje vojvode više četnika 20. marta 1994. od strane optuženog.

Vijeće je također na raspolaganju ima iskaz svjedoka Gorana Stoparića, dobrovoljca Srpske radikalne stranke, koji na stranicama 2337 do 2339 zapisnika na francuskom kaže, kako je optuženi posjetio pripadnike jedinice Leva Supoderica u Vukovaru, i to u prisutnosti oficira Prve gardijske brigade. Prema riječima ovoga svjedoka, optuženi je došao ohrabriti ovu jedinicu u kojoj su bili dobrovoljci SRS čete, Goran Stoparić bio je sretan što je došlo do tog posjeta na liniji fronta. Vijeće također može citirati svjedoka VS-002, koji na stranicama 6556 i 6557 sudskog zapisnika na francuskom kaže, da je optuženi bio jedini politički predstavnik koji je došao obići u Vukovaru, što je dovelo do toga da su borci osjećali veliko poštovanje za njega. Vijeće na kraju krajeva može citirati iskaz svjedokinje Vesne Bosanac, koja na stranici zapisnika 11422, sa zapisnika na francuskom kaže, da je u Vukovaru čula kako optuženi ohrabruje vojnike, bilo dobrovoljce ili pripadnike drugih jedinica, te da je optuženi bio ideološki vođa, te da su ljudi činili ono što je on rekao.

2. Sada u vezi s drugim uvjetom podsticanja, koje se odnosi na svjest optuženog u pogledu stvarne vjerojatnosti, da će se počiniti zločini nakon njegovih djela poticanja, konkretno u vezi s djelima koja se spominju u točkama optužnice 4, 8, 9, 10, 11, 12, 13 i 14, te u vezi s njegovom kriminalnom namjerom, izazivanja ili poticanja na počinjenje zločina, konkretno u vezi sa kaznenim djelom progona, točka 1. Vijeće raspolaže suviše dokaznih predmeta koji bi omogućili razumnom sucu da zaključi, da je optuženi i dalje nastavio na svojom nasilom propagandom, iako je:

a) bio svjestan da uticaj kojega ima na, općenito govoreći javno mnjenje u Srbiji, svoje simpatizere, i ideologiju, kao i volontere, dobrovoljce Srpske radikalne stranke i Četničkog pokreta konkretno;

b) optuženi je bio svjestan ratnog konteksta u kojem se sve to razvijalo, što je posebno opasnim učinilo djela poticanja koja je on činio;

c) bio je svjestan da su zločini bili počinjeni za vrijeme rata;

d) bio je svjestan da se nije moglo neznati za kriminalnu prošlost za koju se znalo kod srpskih dobrovoljaca, te da se nije moglo znati da postoji veći rizik, da će ti dobrovoljci počiniti ratne zločine kada budu naoružani i u ratnoj situaciji;

e) bio je svjestan, o tome šta se događa na terenu, te o tome da je došlo do zločina koji su izvršeni nad civilnim stanovništvom u borbenim zonama, tamo gde su ih slali na teren dobrovoljci SRS-a i SČP. Imao je kriminalnu namjeru da potiče svoje slušatelje i konkretno svoje dobrovoljce na progon nesrpskog stanovništva iz političkih i vjerskih razloga.

Najprije u vezi sa svešću optuženog o njegovom uticaju na srpsko javno mnjenje u opčenito govoreći, te na simpatizere njegove ideologije i dobrovoljce Srpskog četničkog pokreta i Srpske radikalne stranke konkretno.

Ja ću sada razraditi sve ono što sam do sada spomenuo, a zato će trebati malo vremena. Pogledaj, sa ovim Vijeće se poziva na dokazni predmet P-1337. A to je predgovor koji ga je optuženi napisao 24. septembra 2002. i objavio u svojoj knjizi “Ideologija srpskog nacionalizma” u kojoj optuženi kaže, citiram u cijelosti: “Pasivni promatrači su svi potencijalni borci, treba ih samo prosvjetliti, obrazovati, treba im dati nacionalističku indikaciju, vodeći patrijalsku svjest i nadahnuti ljubav za domovinu. Propaganda se temelji na činjenici, da velika većina osoba, prirodno imaju sklonost vjerovati bez činjenja razlika, u sve ono što pročitaju, čuju, ili bilo na televiziji”. Dakle, tako piše u knjizi optuženog.

U dokaznom predmetu P-1264, odnosno člancima iz novina “Velika Srbija” od 15. 8. 1990, a koji su reproducirani u jednoj od knjiga optuženih. Optuženi kaže na 25 stranici sledeće citiram: “Sada imamo jaku moćnu vojsku”, novine “Velika Srbija”, što pokazuje da je optuženi bio svjestan da je izvještava o njegovoj ideologiji putem ovih novina, nešto što ima jaki uticaj na javno mišljenje u Srbiji.

Prof. dr Vojislav Šešelj: Gospodine predsedavajući, ovde sam morao da intervenišem. Jer uporno imamo prevodioca koji lažno prevodi. I sad je bila prilika da intervenišem, kad je rekao da imamo moćnu vojsku. Vi niste rekli da, mene citirali, da imamo moćnu vojsku, nego moćno oružje, i da je to oružje, list “Velika Srbija”. I namerno me dovodite ovoga prevodioca protiv koga sam više puta intervenisao. Ja sa uživanjem pratim sve ovo što vi govorite i prilično me to uveseljava, al ovde sam morao oštro da reagujem, jer je to prevršilo svaku meru.

Žan-Klod Antoneti: Dobro. Ja ću prevodiocima napomenuti. Ja znam da je jako teško, da moraju što je moguće bliže i točnije pratiti ono što ja govorim. Dakle, oružje nije vojska, to je jasno. A ja ću ponoviti, ovaj dio koji sam ja pročitao na svom jeziku, a koji je doveo do intervencije zbog prijevoda. Dakle, ponoviću, u dokaznom predmetu P-1264, radi o članicima iz lista “Velika Srbija” od 15. 8. 1990, a koji su reproducirani u jednoj od knjiga optuženih. Optuženi kaže na 25 stranici, citiram točno što piše tamo: “Sada u rukama imamo jako oružje, list “Velika Srbija”, što pokazuje da je optuženi bio svjestan da izvještavanje o njegovoj ideologiji putem toga lista, ima jako delovanje na javno mnjenje u Srbiji, a konkretno na dobrovoljce Srpskog četničkog pokreta i kasnije Srpske radikalne stranke.

U dokaznom predmetu P-1220, odnosno u jednom intervjuu optuženoga koji je vodio jedan japanski novinar, 18. maja 1993, koji je takođe reproduciran u jednom od djela optuženog, ova poslednja na drugoj stranici kaže: kako ima veliki politički uticaj u Bosni, da ga slušaju na hiljade srpskih dobrovoljaca, te da ima uticaja na veliki broj, na hiljade srpskih boraca, da će njegov utjecaj biti još veći u slučaju strane vojne intervencije. Na 12. stranici toga istog dokumenta dokaznog predmeta P-1220, optuženi priznaje da je njegova stranka vrlo popularna i kaže da to opisuje njegovu sledeću popularnost, budući da on stalno govori ono što stvarno misli, za razliku od drugih političara.

Isto tako, djelovi video-snimaka u vezi s dokaznim predmetima P-70 i P-339 ilustriraju popularnost optuženoga i efekt koji je on u svojim govorima opčenito imo na publiku a konkretno na dobrovoljce na primer, možemo citirati svjedoka Nebojšu Stojanovića u paragrafu 6 njegove izjave, koja je usvojena u spis pod brojem P-527, Gorana Stoparića na stranicama zapisnika 2442 i 443 zapisnika na francuskom, VS-016 stranice 11120, 11171 i 11181 zapisnika na francuskom, Aleksu Ejića na stranici 10343 zapisnika na francuskom, svjedoka VS-061 na stranici 9924 zapisnika na francuskom, koje nam pokazuju da su riječi optuženoga imale velikog uticaja na one ljude koji su ga slušali. Sudija Latanci kaže mi da malo usporim, dakle u vezi sa svješću optuženog o ratnomekontekstu u kojem se razvijao.

Imajući u vidu već do sada spomenute dokazne predmete u ovoj odluci, vijeće će citirati samo jedan primjer, u vezi s ovim aspektom, u vezi sa konfliktnim kontekstom zločina, dakle onih koji su se odvijali u okviru jednog sukoba. Dokazni predmet P-1205 koji je zapravo retranskripcija intervjua koji je optuženi dao za Televiziju Pale u septembru 1992, gde je rekao na četvrtoj stranici u vezi s ratom u Bosni, da se radi istovremeno o vjerskom i građanskom ratu.

Nastaviću, a pauzu ćemo napraviti za nekoliko minuta. Dakle, sada prelazimo na točku c. Radi se o svjesti optuženoga, da su se u ratu počinili zločini. Vijeće o tome neće puno govoriti, zato što ni sam optuženi ne spori tu činjenicu, čak je to i priznao za vreme rasprave po pravilu 98bis, na stranicama zapisnika 16645 i 6658.

d. Nekoliko riječi o svijesti optuženoga o kriminalnoj prošlosti nekih srpskih dobrovoljaca i o povećanom riziku da ti dobrovoljci kada budu naoružani u ratnome sukobu počine zločine. Vijeće na raspolaganju ima dokazne predmete koji bi omogućili razornom sucu da zaključi da je optuženi bio svjestan kriminalne prošlosti nekih od dobrovoljaca, te da to nije mogao zanemariti. U vezi s tim vijeće se može zvati na primer na dokazni predmet P836 izjavu svjedoka po pravilu 92kvater Matije Boškovića, u kojem ovaj svjedok govori da je, kada je došlo do rata, došlo je do toga da su kriminalci bili pušteni i da su ulazili u sastav dobrovoljačkih jedinica. Isto tako, prema iskazu svjedoka Zorana Rankića u paragrafu 35, i njegove izjave usvojene pod brojem P-1074, bilo je opšte poznato u to vrijeme da su vlasti puštale ljude iz zatvora i da je Ratni štab Srpske radikalne stranke, zapravo nikada nije ni provjeravao da li dobrovoljci Srpskog četničkog pokreta, odnosno SRS-a, koje ih šalju na front, imaju kriminalnu prošlost. Po onome kako svjedok kaže, to optuženome nije nimalo bilo važno.

Sada ćemo za nekoliko trenutaka napraviti pauzu, uobičajenu pauzu od 20 minuta. Nastavićemo u 12.30. Meni ostaje još točno 10 stranica koje trebam pročitati iz ove odluke. Počeću nakon toga s čitanjem početka mog mišljenja. Završićemo danas negde oko 13.30, kada će uslediti pauza od sat vremena, koja će omogućiti optuženom, a i svima ovde, da se odmore i da ručaju. Nakon toga ćemo nastaviti u 14.30, i to sve do 19 sati. Možda ćemo završiti i ranije, ne znam, kada ćemo završiti s čitanjem mog mišljenja. Moram reći da je sudac Harhof.

Prof. dr Vojislav Šešelj: Mogu li ja nešto.

Žan-Klod Antoneti: Gospodine Šešelj izvolite, kratko prije pauze.

Prof. dr Vojislav Šešelj: Pa ovo kad ste mi ponudili ručak, ja sam pomislio da ste ozbiljno to misli, da očekujem onda da mi se i prosledi ručak, a ne da mi daju onu kesu tamo koju ni svinje ne bi mogle da jedu, što obično nama šalju iz zatvora. Ako ste ponudili ručak, ja očekujem isti ručak koji vi danas budete imali ili tužilaštvo, gospodine presedavajući. Ako ne, onda povucite vašu ponudu, pa da bude jasno da ću ostati bez ručka.

Žan-Klod Antoneti: Gospodine Šešelj, ja vam moram reči da najčešće troje sudaca koji su ovde, a o tome ću govoriti možda kasnije, vode dva suđenja, tako da što se tiče ručka, svima nam je isto, katkad da popijemo samo čašu vode. Pauza 20 minuta.

(Pauza)

Rasprava se nastavlja, najprije nekoliko administrativnih pitanja. Rekao sam da ćemo napraviti pauzu od sat vremena, ali pauza će trajati sat i po. Drugo, saznao sam da prevodioci mogu raditi samo u bloku od šest sati maksimalno, i budući da je to tako ne može se raditi duže od šest sati, osim toga zbog finansijskih razloga ovoga suda znate da će uskoro ovaj sud prestati sa radom i zatvoriti se i više nema dodatnih prevodilačkih timova, prema tome kada istrpimo šest sati rada s prevođenjem pa ćemo nastaviti sutra s početkom u 14 sati i 15 minuta, što znači da ću ja imati vremena dovršiti s čitanjem deset stranica odluke početi s čitanjem moga mišljenja što će početi početkom popodneva i kada istekne šest sati, onda ćemo prekinuti s radom. Dakle, ja ću sada nastaviti tamo gde sam stao, da, stao sam na 40 stranici na malom e, dakle, govoreći o svjesti optuženog onome što se događalo na terenu i zločinima koji su počinjeni u borbenim područjima od strane dobrovoljaca SRS i SČP, dakle, najprije o svijesti optuženoga o tome šta se događalo na terenu, vijeće se može osloniti na iskaze Gorana Stoparića, na stranicama 2337 do 2340 zapisnika sa suđenja na francuskom, Mladena Kulića, na stranici 4455 zapisnika na francuskom, svjedoka VS 002, stranica je 6555 i 6556 zapisnika na francuskom, svjedoka VS 004, stranica 3413 zapisnika na francuskom i svjedoka VS 007 stranica 6069 i 6070, zapisnika na francuskom, koji svi govore o posjetama optuženog na terenu. Isto tako na primeru dokaznog prijedmetu P 1207, a to je intervju optuženog od 26. novembra 1992 koji je objavljen u njegovoj knjizi, u dokaznom predmetu P 1204 a to je jedan intervju optuženog od septembra 1992, takođe objavljen u jednoj od njegovih knjiga, i u dokaznom predmetu P 1221, koji je jedan intevrju optuženog od 21. maja 1993, takođe objavljen u jednoj od njegovih knjiga. Opisana su tri posete i obilasci optuženog jedinicama SČP i Srpske radikalne stranke, pod komandom trojice vojvoda, Branislava Gavrilovića, Vasilija Vidovića, a treći je Slavko Aleksić. Sada prelazimo na svest koju je imao optuženi o zločinima koji su počinjeni u područjima gde su se vodile borbe, gde su dobrovoljci SČP i SRS-a bili poslati, sudsko veće može da se pozove na svedočenje VS 033 koji je na stranicama 5524 i 5525, 5229, 5231 transkripta izjavio da je u Voćino Novačić otkrio prisustvo kriminalaca među dobrovoljcima i o tome se žalio ratnom štabu SRS-a, ovaj svedok je takođe tvrdio da je Novačić generalno imao telefonske kontakte sa predstavnicima ratnog štaba SRS-a, svaka dva ili tri dana ili je lično išao u Beograd i tamo izveštavao direktno optuženog. Sudsko veće može takođe da citira dokazne predmete 5191 koji se odnosi na jednu pres konferenciju optuženoga 23. januara 1992. godine, koji je takođe objavljen u jednoj od njegovih knjiga, gde optuženi kaže da su dobrovoljci bili u stalnom kontaktu sa upravom Srpskog četničkog pokreta i Srpske radikalne stranke i prenosili im informacije sa fronta, sudsko veće ocenjuje da je dokazni materijal kojim raspolaže mogao navesti razumnog prosuđivača činjenica da zaključi kako je optuženi znao ili nije mogao ad ne zna da su na ratištima počinjeni zločini i to tamo gde su dobrovoljci koje je regrutovao SČP, SRS bili poslati, zbog toga sudsko veće zaključuje da raspolaže elementima dokaznog materijala koji su dovoljni u ovoj fazi da jedan razumni prosuđivač o činjenicama zaključi kako je optuženi imao svest o realnoj verovatnoći da će biti počinjeni zločini i zločini koji čine konstitutivne elemente podsticanja. E sada ćemo govoriti o nameri optuženog da izazove i navede svoju publiku da vrši progone nesrpskog stanovništva iz političkih i verskih razloga. Sudsko veće se ovde poziva na različite elemente dokaza koji se odnose na to da je optuženi širio atmosferu straha među civilnim stanovništvom. Sudsko veće ocenjuje da je optuženi svojim govorima usadio ovaj strah sa ciljem da izazove srpske dobrovoljce i civile da progone naročito Hrvate, da se zaštite od navodne genocidne politike protiv srpskog naroda, koju su uspostavili u to vreme rukovodioci Hrvatske. U ovom pogledu na primer sudsko veće raspolaže svedočenjem Katice Paulić, koja je izjavila na stranici 11904 francuskog transkripta da je optuženi na jednom mitingu u Hrtkovcima 6. maja 1992. godine uzeo reč i napravio razgraničenje između Srbima u publici i drugim nacionalnostima izražavajući antihrvatske osećanja prema ovom svedočenju na stranici 11905 francuskog transkripta to što je govorio optuženi i širio svoje diskriminatorne percepcije podjavilo je ljude u publici koji su onda počeli da skandiraju, i između ostalog “ustaše oteraćemo vas, oteraćemo vas ustaše”. Dalje, Aleksa Eić kaže na strani 10343 francuskog transkripta da je gomila tog dana napravila ovaciju optuženom kada je on govorio kako Hrvati treba da se vrate u lijepu njihovu, sudsko veće takođe može da se osloni na dokazni predmet P 548 a to je jedna beleška iz centra Državne bezbednosti Sremska Mitrovica gde se govori o tome da je optuženi uzeo reč, kada je gomila već bila dovedena do usijanja i izvikivao je slogane kao što su napolje ustaše, ovo je Srbija, nema mesta za Hrvate u Srbiji. Sudsko veće se takođe poziva na izjavu svedoka Jelene Radošević koja je poslala dopisni predmet P 580, gde svedokinja kaže da je optuženi došao u Voćen krajem novembra početkom decembra 1991, da dolije ulje na već postojeću napetost, da bi ubrzao odlazak Hrvata iz tog grada. Sudsko veće smatra da je poseta optuženog deo jedne kampanje progona protiv nesrpskog stanovništva kako su je opisali svedoci Fadil Banjanović, VS 1064 i VS 1066. Sudsko veće takođe može da se pozove i na dokazni predmet P 547, koji govori o govoru koji je održao optuženi u Hrtkovcima, i objavio je to u jednoj od svojih knjiga gde on govori o ustašama i poziva na isterivanje nelojalnih Hrvata pošto za njih nema mesta u Sremu, on dalje kaže da ukoliko ne odu svojom voljom biće sprovedeni silom autobusima do granice srpske teritorije. Ovaj scenario o kome je govorio optuženi podrazumeva i učešće dobrovoljaca i srpskog civilnog stanovništva u realizaciji ovog kriminalnog cilja. I na kraju sudsko veće je uzelo u obzir dokazni predmet P 1195, što je transkript jednog TV intervjua koji je dao optuženi televiziji “Studio” koji je prikazan 8. aprila 1992. godine a takođe objavljen u jednom od dela optuženog. Optuženi tamo tvrdi da nikad nije sreo dobrog Hrvata i da su Hrvati neprijatelji Srba i najgori mogući kriminalci, on nekoliko puta koristi pogrdni termin ustaša, i izjavljuej kako Hrvati moraju biti proterani jednom za svagda jer ako ostanu situacija će biti još više destabilizovana. Sada prelazim na broj tri a tu se radi o trećem uslovu za podsticanje ili podstrekivanje, a to je postojanje značajnog neksusa između podsticanja i zločina, prvostepeno veće raspolaže dokaznim elementima koji bi omogućili razumnom prosuđivaču činjenica da zaključi da je optuženi izvršio odlučujući uticaj na počinitelje zločina time što je regrutovao i slao dobrovoljce posredstvom Srpske radikalne stranke i Srpskog četničkog pokreta u područje gde su onda oni imali mogućnost da počine zločine navedene u optužnici, i time što je imao značajan moralan autoritet za sovje dobrovoljce i za sve pristalice njegove nacionalističke aideologije od kojih su se neki nazivali šešeljevci ili četnici. Sudsko veće konstatuje takođe da postoje i dokazni elementi koji ukazuju da je Srpska radikalnea strana i Srpski četnički pokret bio nemaran u tome što nije osigurao da dobrovoljci imaju odgovarajuću borbenu obuku i da znaju da humanitarno pravo pre nego što se priključe vojsci, sudsko veće ocenjuje da je publika optuženog bila još šira i uključivala je ne samo dobrovoljce koje je regrutovao SRS i SČP nego i sve pristalice njegove srpske nacionalističke ideologije. Međutim radi sudske ekonomije sudsko veće će sada dati samo neke primere ovog dokaznog materijala koji omogućavaju pre svega da se utvrdi a) u pogledu regrutovanja i slanja dobrovoljaca na front pod rukovodskom optuženog, na primer, sudsko veće može da se pozove na dokazni predmet P 1233 koji je intervju optuženog dat “Radiju Loznica” 10. novembra 1993, i koji je objavljen u jednoj od njegovih knjiga, gde optuženi govori o tome kako je on doprineo napadu na Zvornik, on kaže, citiram “treba da znate da će se naši dobrovoljci boriti zajedno sa jednom specijalnom jedinicom srpskog MUP-a i da je zahvaljujući tom sadejstvu Zvornik bio oslobođen na vreme.” Isto tako u dokaznom predmetu P 342 to je jedan video intervjua koji je dao optuženi 1994, optuženi tu izjavljuje da je poslao najmanje 30.000 dobrovoljaca, naoružanih dobrovoljaca na sva ratišta gde se bori srpski narod, u dokaznom predmetu P 30 a to je jedan isečak iz dokumentarnog filma BBS-a “Smrt Jugoslavije”, prikazanom u martu 1995, gde je između ostalih intervjuisan i optuženi, on izjavljuje citiram “1991. godine mi smo počeli da organizujemo dobrovoljce i to u velikom broju i da ih šaljemo na linije fronta koje su već bile uspostavljene posebno u istočnoj Slavoniji”, regrutovanje dobrovoljaca od strane Srpskog četničkog pokreta i Srpske radikalne stranke i njihova slanja na front, počev od oktobra 1991. godine pominje se u svedočenju svedoka VS 033 na strani 5505, gde on kaže kako je odlučio da se prijavi kao dobrovoljac za SČP, SRS, koji su slali dobrovoljce na front, svedok je takođe izjavio da je takvo prijavljivanje dobrovoljaca automatski podrazumevalo učlanjenje u SRS. Svedok VS 038 kaže na strani 10195 i 10196 da se regrutovanje vršilo putem propagande u medijima ili da su ga vršili predstavnici SRS, posebno optuženi pozivajući na rodoljube da zaštite i odbrane srpski narod svedok VS 1058 je takođe objasnio u svojoj izjavi koja je prihvaćena kao dokazni predmet P 1053 pod pečatom da je negde početkom aprila 1991. godine da su ga posetili u kafiću gde je on radio nekoliko članova SRS-a i da su ga ovi ljudi pozvali da se priključi jednog grupi dobrovoljaca SČP, SRS, taj svedok je prihvatio i odlučio da se priključi SRS-u, gde u pogledu velikog moralnog autoriteta koji imao optuženi nad dobrovoljcima, sudsko veće raspolaže dokaznim elementima koji bi omogućili razumnom prosuđivaču činjenica da zaključi kao je optuženi imao odlučujući uticaj na dobrovoljci SČP, SRS, koji su bili slati na front. Osim dokaznih elemenata koji se tiču njegovog generalnog uticaja na pristalice njegove nacionalističke ideologije i na dobrovoljce koje je regrutovao SČP, SRS koji su već pomenuti u poglavlju o drugom uslovu za podsticanje sudsko veće može takođe da se pozove i na svedočenje Fadila Kopića koji je izjavio na strani 5913 francuskog transkripta da su dobrovoljci SČP, SRS smatrali optuženog, tačnije gledali u optuženog kao u Boga. Osim toga sudsko veće takođe može citirati i svedoka VS 002 koji je izjavio u svom svedočenju pred sudskim većem na strani 6557 francuskog transkripta, govoreći o optuženom, “on je srpski vojvoda, mi nikad ne bismo odbili njegova naređenja”. C) U pogledu zločina koje su počinili dobrovoljci SČP, SRS, ili pristalice ideologiej optuženog sudsko veće raspolaže dokaznim elementima koji bi omogućili razumnom prosuđivaču činjenica da zaključi kako su dobrovoljci regrutovani od strane SČP, SRS počinili navedene zločine koji se pominju u raznim tačkama optužnice. Malo i, u vezi tačke četiri optužnice koja se tiče ubistava sudsko veće može da se pozove na svedočenje VS 016 koji je rekao u toku svog svedočenja pred ovim sudskim većem, na strani 11137 francuskog transkripta da su zločine u Ovčari počinili nekoliko dobrovoljaca SČP, SRS, i naveo ih je po imenu ili na svedočenje VS 007 koji je rekao na stranicama 6103 i 6104 francuskog transkripta da je čuo kako se govori da su dobrovoljci regrutovani od strane SČP, SRS, a konkretno grupa Kineza i Kamenog koji su bili uglavnom opasni i nasilni ljudi da su oni učestvovali u pogubljenju civila, nesrba na Ovčari. Sudsko veće konstatuje prisustvo u opštini Vukovar jedne jedinice dobrovoljaca SČP, SRS, pod komandom Milana Lančužanina, poznatog takođe kao Kameni, i to je potvrdio svedok VS 002 na stranicama 6535 i 6536. I imalo, u pogledu tačaka optužnica osam i devet koji se tiču mučenja i okrutnog postupanja, sudsko veće može na primer da se pozove na svedoka VS 1013 koji govori na strani 5240 da je Čele koji je rukovodio jednom jedinicom šešeljevaca maltretirao i ubijao zatvorenike, sudsko veće konstatuje da se u dokaznom predmetu P 217 govori kako ej Čele bio jedan dobrovoljac SČP, SRS koji je dobio titulu vojvode koji mu je dao optuženi 13. maja 1993. godine, svedok VS 1013 takođe pominje na strani 5257 da je čuo da se seksualno zlostavljanje u Domu kulture Čelopeku, Zvorniku počinio jedan dobrovoljac po imenu Repić, i njegova ekipa, sudsko veće takođe konstatuje da je svedok Asim Alić, potvrdio prisustvo dobrovoljaca SČP, SRS u opštini Zvornik koji su svi imali vojnu opremu kao i lične dokumente iz kojih se vidi da su istovremeno pripadali SČP, SRS, među njima su bila dva brata iz okoline Beograda, po prezimenu Vučković, pri čemu je mlađi imao nadimak Repić. Tri malih i, u pogledu tačaka optužnice deset i jedanaest koje regulišu isterivanje i prisilno premeštanje kao nečovečni akt, sudsko veće se na primer se poziva na svedočenje Alekse Eića koji govori na strani 10389 francuskog transkripta da je Rade Čakman koji se predstavlja kao član SRS-a učestvovao u nasilnim delima protiv stanovnika Hrtkovaca i kako se sa svojom porodicom uselio u kuću jednog Mađara. Malo četiri u pogledu tačke optužnice dvanaest gde se govori o bezobzirnom razaranju ili pustošenju sela bez vojne nužde sudsko veće može da se pozove na svedoka VS 1067 koji kaže na stranicama 15287, 15315, 15316 francuskog transkripta kao u paragrafima 7 i 8, svoje izjave koje je prihvaćena kao dokazni predmet P 1051 pod pečatom da je jedna grupa od 50 do 60 ljudi koji su se predstavljali kao pripadnici SRS-a i koji su govorili da im je glavni komandant Vojislav Šešelj stigla u aprilu 1992. godine u Bjelušine u opštini Mostar. Da se u aprilu 1992. godine ova grupa uputila u selo Topla na jedno kilometar i po od Bjelušina, da je on video kako šešeljevci isteruju stanovništvo i pljačkaju kuće da bi ih na kraju zapalili. Sudsko veće takođe može da citira svedoka po pravilu 92 kvater Matiju Boškovića, jednog dobrovoljca SČP, SRS-a, koji kaže u paragrafu 27 svoje izjave koja je prihvaćena kao dokazni predmet P 836 da je njegova jedinica palila neke kuće u selu Dugi ... koje se nalazi u opštini Zvornik. Pet, u pogledu tačke optužnice 13 a to je uništavanje ili nanošenje štete, namerno razaranje to jest i nanošenje štete obrazovnim ustanovama iliverskim objektima, sudsko veće može da citira na priemr VS 1055 koji kaže na stranicama 7805, 7810, 7812 i 7846 francuskog transkripta da su krajem marta ili početkom aprila 1992. godine naoružane grupe pod rukovodstvom Vasilija Vidovića pod nadimkom Vaske bile prisutne u gradu Ilijašu u širom području Sarajeva. Ovi ljudi nosili su razne oznake koje tradicionalno označavaju pripadništvo četničkoj organizaciji, to su lobanja, kokarda, i šajkača. Svedok je takođe prepoznao oznaku SRS-a na kapama i šubarama Vasketovih ljudi takođe je rekao da je čuo od Srba koji su živeli u Ilijašu da je Vaske bio jedan od odgovornih osoba za uništavanje verskih ustanova u tom gradu. Pretresno veće može da navede i svedoka 92 kvater Mujo DŽafić, koji kaže u paragrafu 24 svoje prethodne izjave koja je usvojena pod brojem P 840 da je Vaske uništavao sve verske ustanove i crkve i džamije u okolini Ilijaša, a pre svega džamiju stari Ilijaš. Kao šest u pogledu tačke 14 koja se tiče pljačke javne ili privatne imovine pretresno veće može da navede svedoka Nebojšu Stojanovića, koji kaže u paragrafima 105 i 16 svoje prethodne izjave koja je usvojena pod brojem P 527, da je pristustvovao pljački kuća koje su se nalazile u Desnoj Supoderici od strane dobrovoljaca koje je regrutovao SČP, SRS, koji su se između ostalog zabavljali time što su vršili veliku nuždu u kućama. Pretresno veće takođe može da navede svedoka 92 kvater Mujo DŽafića koji kaže u parafrafu 31 svoje prethodne izjave usvojene pod brojem P 840 da malo pre kraja rata Vaske i njegovi ljudi su pljačkali sva preduzeća u Ilijašu, konkretno uzimajući građevinski materijal koji su odnosili kamionima i svedok je lično video Vasketa kako vozi jedan kamion pun ukradene robe. Kao sedmo, u pogledu tačke jedan koja se tiče progona zbog političkih, rasnih i verskih razloga pretresno veće se oslanja konkretno na sve dokazne predmete koji su do sada pomenuti u vezi sa drugim tačkama optužnice, koji predstavljaju određene radnje koje sačinjavaju progon koji je izvršen iz političkih i verskih razloga uz učešće optuženog dakle, nije potrebno pružiti druge primere dokaznih predmeta kojim raspolaže pretresno veće u vezi sa tom tačkom i koji mogu da obezbede utvrđivanje veze između podsticanja i tog zločina dakle, pretresno veće smatra da postoji dovoljno dokaznih predmeta koji bi razumnom sudiji omogućile da zaključi u ovom stadijumu da postoji bitna veza između radnji, podsticanja optuženog i počinjenih zločina. Zaključak, s obzirom na analizu dokaznih predmeta o počinjavanju zločina o učešću optuženog u takvom počinjavanju, putem radnji podsticanja i o vezi između zločina i radnji podsticanja optuženog pretresno veće smatra da u ovom stadijumu postoji dovoljno dokaznih predmeta i u svrhu člana 98 bis pravilnika koji bi omogućili razumnom sudiji da osudi optuženog van svake razumne sumnje zbog podsticanja na počinjavanje svih zločina navedenih u devet tačaka optužnice. Pretresno veće, većinskom odlukom sa kojom se ja lično ne slažem, želi da podseti na to da je taj zaključak oslobađa obaveze da u ovom stadijumu razmotri druge oblike odgovornosti navedene u optužnici, konkretno materijalnog počinjavanja, pre svega progon, proterivanja, i prisilno premeštanje, učešće u zajedničkom zločinačkom poduhvatu i druge oblike odgovornosti obuhvaćene članom sedam paragraf jedan statuta. Iz tih razloga i u skladu s pravilom 98 bis pravilnika pretresno veće odbacuje zahtev optuženog. U redu. S obzirom da se dakle, ne slažem sa jednim delom većinske odluke, sada bih hteo da usmeno saopštim svoj stav. A s obzirom na probleme koji će biti pominjani ja ću tokom svog izlaganja da se koristim tabelama koje će se pojavljivati na ekranima i zahvaljujem unapred poslužitelju i sekretaru koji će mi pomoći u tome. Što se tiče metodologije koju sam primenio da bih došao do svojih ličnih zaključaka, najpre želim da izrazim zahvalnost pripravnicima i svojoj asistentkinji koji su mi pomogli da izradim tabele koje ćete uskoro videti na ekranu to je bio jedan obiman posao jer trebalo je sagledati na hiljade dokumenata i na desetine hiljada stranica, to je bio jedan zahtevan i velik zadatak, i s toga želim da im se lično zahvalim na tome. Da bi se sagledali dokazni materijali tužilaštva želim da kažem preliminarno da sam se pre svega usredsredio na jedan dokazni predmet koji je po meni od kapitalnog značaja koji je usvojen na traženje tužilaštva i koji je deo ovog postupka, a tiče se svih zapisnika ročišta gde je optuženi bio predstavljen u postupku protiv Miloševića, to je trajalo više dana i sadrži više stotina stranica, to je jedan od osnova na koje sam se oslonio, zatim pročitao sam svaku odluku pretresnih veća i žalbenih veća, vezanih za događaj koje su se odvijali u bivšoj Jugoslaviji, to su presuđene činjenice, kao i opšte poznate činjenice i ja ću se u svom mišljenju osvrnuti na neke od njih. I takođe sam konsultovao određene zahteve i određene jasne odluke koje se tiču određenih predmeta a koji su relevantni za pitanja kojima se u sklopu ovog postupka bavimo. Na kraju čitanja mojeg mišljenja a podsećam vas na činjenicu da ono sadrži 73 strane, ja ću gospodinu Markusenu i gospodinu Šešelju dostaviti dokument koji su sada pročitati, a pored tog dokumenta u prilogu će biti tabele gde se rekapituliraju dokazni predmeti i izjave svedoka i tako dalje. Što će olakšati razmatranje, najpre ću navesti da ću pratiti plan izlaganja i zamolio bih poslužitelja da na grafoskopu prikaže ovaj plan na engleskom jeziku kao i na jeziku optuženog. Dakle, vidimo taj plan na engleskom jeziku i sukcesivno ću govoriti najpre o preliminarnim napomenama, zatim o postupku, na osnovu pravila 98 bis u vezi sa oslobađajućom presudom, treće poglavlje ticaće se zločina koji se navode u optužnici i koji su počinjeni u Hrvatskoj i u Bosni i Hercegovini, i u Srbiji. Četvrto poglavlje ticaće se individualne krivične odgovornosti u pogledu planiranja, naređivanja, podsticanja i počinjenja bilo u sklopu zajedničkog zločinačkog poduhvata u vidu 1, 2 i 3, i proganjanja i deportacija i prisilnog premeštanja, zatim ću govoriti o pomaganju i podržavanju i na kraju ću se osvrnuti na tačke optužnice kroz dve rekapitulativne tabele koje po mom mišljenju bi trebale da ilustruju zbog čega smatram da u pogledu određenih tačaka oslobađajuća presuda bi delimično trebala da bude i treća na optuženom. Imam još malo vremena pre pauze, sad ću početi sa prvim poglavljem, koje se tiče preliminarnih napomena. Sagledavanje dokaznih predmeta tužilaštva u skladu sa pravilom 98 bis pravilnika odvija se u jednom posebnom kontekstu s obzirom na druge predmete koji se vode pred ovim sudom, kao prvo postoji pritvor van normi optuženog koji je u pritvoru od 24. februara 2003. godine, taj pritvor koji traje više od osam godina je preteran u pogledu kriterijuma kojeje uspostavio Evropski sud za ljudska prava i njegovo produženje treba da se desi samo iz razloga koji su relevantni i dovoljni kao što su kompleksnost predmeta, nužnost da optuženi ostane na raspolaganju pravdi, sprečavanje ponavljanja, kršenja odnosno počinjavanja krivičnog dela i u tom pogledu treba konstatovati predmet vođen pred Međunarodnim sudom za ljudska prava 29. oktobra 2009. godine, protiv Francuske, ili s obzirom na pritiske na svedoke i tu treba pogledati šta je o tome rekao Evropski sud za ljudska prava 10. marta 2009. godine u predmetu Bikov protiv Rusije. Kao drugo postojalo je više optužbi koje su aktuelne i koje su rezultat kršenja tajnosti imena zaštićenih svedoka ili pritisaka vršenih nad svedocima tužilaštva, eventualni uticaj tih optužbi na optužnicu s moje tačke gledišta, biće svakako ništavan budući da pritisci ili kršenja tajnosti imena zaštićenih svedoka se nisu desili pre nego što je optužnica sačinjena. Optužnica nije kontaminirana tom vrstom pritisaka ili kršenja ukoliko je do njih uopšte došlo. Kao treće u toku je postupak zbog nepoštovanja suda koji je pokrenut protiv više članova tužilaštva, s moje tačke gledišta taj postupak a zaključke ćemo dobiti od prijatelja suda u toku oktobra 2011. godine u najboljem slučaju može da ima direktan uticaj na optužnicu u slučaju da se ispostavi da su saslušavanja svedoka bila neregularna usled vršenih pritisaka. A budući da se optužnica zasniva i na saslušanjima koja su rezultirala izjavama uvršenim u spis, pogledati na primer izjave svedoka VS 009 od 12. februara 2003. i 16. juna 2006. godine kao i na dokumentima, to bi moglo imati za efekat potpuno ili delimično poništavanje optužnice, s toga smatram na svom nivou da u svakom slučaju bi trebalo sačekati oktobar pre nego što bi bilo svrsishodno da se započne druga faza suđenja u skladu sa pravilom 73 pravilnika. Ukoliko prijatelj suda zaključi da nije postojalo nepoštovanje suda i ukoliko oslobodi tužilaštvo od optužbi, u tom slučaju se tada može započeti sa izvođenjem dokaza odbrane, u protivnom slučaju ne bi se moglo započeti sa izvođenjem dokaza odbrane pre potpunog ili delimičnog pročišćavanja optužnice, bilo na zahtev tužilaštva u skladu sa pravilom 51 pravilnika, koje se tiče povlačenja optužnice, bilo na zahtev optuženog u skladu sa pravilom 73 pravilnika, i u tom slučaju optuženi bi mogao da zatraži od veća da donese odluku ili da bi dobio odštetu za pretrpljenu štetu, pored toga s obzirom da se ovakav slučaj nikada nije odigrao i da to nije predviđeno pravilnikom smatram da pretresno veće proprio motu ukoliko strane u postupku to ne zatraže, i u skladu sa pravilom 85 a pravilnika može da odluči da su izneti svi dokazni predmeti i da započne sa završetkom postupka u skladu sa pravilom 86 pravilnika. Imam još dve i po stranice i završićemo u 15 do dva, kao četvrto optuženi a to se vidi i na njegovom sajtu, dakle, to je javna činjenica je podneo predsedniku suda zahtev broj 467, kojim traži pokretanje postupka predviđenog pravilom 91 pravilnika, koji se tiče lažnog svedočenja. U tom zahtevu pominje se više svedoka, a neki od njih su pomenuti u odluci pretresnog veća koju sam malo pre saopštio a pominjem ih i ja u svom mišljenju kao što ćemo saslušati kasnije. Rekao bih da u ovom stadijumu procedure...

Matijas Markusen: Izvinjavam se što sam vas prekinuo, ali mislim da bismo morali da izbrišemo redove sedam do deset gde se pominje priroda podneska 467 jer verujem da je to poverljiv podnesak.

Prof. dr Vojislav Šešelj: Apsolutno se suprotstavljam ovom zahtevu tužioca, jer ja nikada nisam podneo nijedan poverljivi podnesak, ja sam podneo javni podnesak, i taj javni podnesak je na mom sajtu, i objavljen u jednoj mojoj knjizi. I to ne može nikako biti poverljivi podnesak, valjda ja odlučujem da li su moji podnesci poverljivi ili javni, i suprotstavljam se toj manipulaciji od strane gospodina Markusena.

Žan-Klod Antoneti: U redu, pretresno veće će doneti odluku o tome da li je potrebno ovaj deo da se izbriše ili ne. U svakom slučaju želim da kažem da u ovom stadijumu postupka nije nužno da se uzme u razmatranje mogućnost da je došlo do jednog ili više lažnih svedočenja, po meni tek u vreme završnog većanja pretresno veće će definitivno morati da donese odluku o tome. Hoću da vas podsetim u vezi sa tim da jedna nedavna odluka žalbenog veća od 1. aprila 2011, u predmetu Tarise Resasko, podseća u paragrafu 196 da odbrana mora da pokaže da šteta koja je pretrpljena predstavlja pravnu grešku koja bi poništila presudu, za sada predsednik još uvek nije doneo odluku i moraćemo da to sačekamo, i taj zahtev, nema direktan ili indirektan uticaj na odvijanje postupka 98 bis, a taj slučaj bi bio drugačiji da su sada u fazi donošenja definitivne odluke. Zatim rekao bih da se ovaj predmet vodi u specifičnom kontekstu koji je rezultat činjenice da dvoje sudija koji sačinjavaju ovo pretresno veće su sudije u drugim pretresnim većima, pred kojima se vodi postupak o istim radnjama što se tiče nekih zločina, ili istom zajedničkom zločinačkom poduhvatu. U tim drugim predmetima postoji više veštaka, tužilaštva ili svedoka koji će svedočiti u sva tri predmeta ili barem u dva pred istim sudijama i svako svedočenje treba da bude uzeto u razmatranje s obzirom na relevantnost i dokaznu vrednost, s obzirom na činjenicu u kom stadijumu se nalaze ta tri suđenja moguće je da neki sudija proceni na određen način jedno svedočenje određenog svedoka a da mora bez novih elemenata da ponovo u drugom suđenju donese svoj sud o istom svedočenju da li će dodeliti u oba slučaja istu vrednost tom svedočenju. Pitanje učešća istih sudija na više suđenja gde su isti svedoci, obuhvaćeno je predmetom Tarise Rezasko što je već pomenuto u sklopu druge žalbene osnove optuženog. I žalbeno veće je u paragrafima 22 i 23 reklo da pretpostavka neprisrasnosti se primenjuje na sudiju ukoliko ne postoji dokaz da je suprotan slučaj, i time je odbacila argumentaciju odbrane prema kojoj se smatralo da su sudije prekršile pretpostavku o nevinosti. I u ovom trenutku ne mogu bez obzira na odluku žalbenog veća koje pominjem da procenim konsekvence toga u ovom predmetu. To će biti moguće da se učini tek u vreme završnog većanja. Zatim treba naglasiti a možda tužilaštvo to nije primetilo da u optužnici protiv Šešelja zajednički zločinački poduhvat se završava u septembru 1993. godine gde se kaže da je učestvovao u tome sa Karadžićem, međutim u optužnici protiv Karadžića gde je učesnik u istom poduhvatu Šešelj kaže se da je taj poduhvat u toku od oktobra 1991. do 30. novembra 1995, dakle, postoji jedna očigledna kontradikcija koja stavlja sudije koje su u oba predmeta u vrlo tešku situaciju da bi se sagledala dužina zajedničkog zločinačkog poduhvata. Međutim strategija završetka rada ovog suda ne dozvoljava nam da u nedogled produžimo suđenja posebno s obzirom na činjenicu da je pritvor optuženog preteran, s toga je to teorijsko pitanje koje sam morao da pokrenem u ovom stadijumu postupka ali reći ću i sa žaljenjem da ovo suđenje mora da se završi što je pre moguće do bi strikna primena određenih sudskih ograničenja normalno trebalo da dovede do krajnjeg većanja sinedije čekajući kraj suđenja Karadžiću i Stanišiću i Župljaninu. To je sve što sam imao za ovaj deo, a sada bih hteo da saslušam predstavnika tužilaštva po pitanju brisanja dela transkripta. Većina sudaca veća donela je odluku da se iz zapisnika izbriše onaj dio kojega je uputio gospodin Markusen.

Prof. dr Vojislav Šešelj: Znači li to da je gospodin Markusen moj podnesak proglasio poverljivim i da je to većina članova sudskog veća prihvatila? Da li ste vi gospodo sudije taj moj podnesak predsedniku suda proglasili poverljivim? I otkud vam to pravo? Imate li vi pravo na to? Nemate. Ali nije to prva vaša zloupotreba sudijske funkcije

Žan-Klod Antoneti: Odluka je po ovom pitanju donesena, sada ćemo prekinuti raspravu, treba nam za pauzu sat i po, što znači da ćemo nastaviti za jedan sat i trideset minuta, odnosno, za sat vremena biće 15 do 3, što znači da ćemo nastaviti oko 15:15. Molim ustanite.

(Pauza)

Poglavlje drugo se odnosi na proceduru po pravilu 98 bis – Donošenje oslobađajuće presude. O tome se govorilo u odluci vijeća, ali moram podsjetiti na nekoliko elemenata.

Prema nekadašnjem tekstu koji je izmenjen i usvojen 17. novembra 1999. godine kaže se ovako “Optuženi može donijeti zahtjev za donošenje oslobađajuće presude za jedno ili više krivičnih dijela koja se nalaze u optužnici u roku od sedam dana nakon završetka izvođenja dokaza optužbe i u svakom slučaju prije izvođenja dokaza obrane primjenjujući pravilo 85(A)(ii)(B) ako vijeće smatra da predočeni dokazi nisu dovoljni da bi opravdali osuđujuću presudu za tu ili za te optužbe ono donosi oslobađajuću presudu na zahtjev optuženoga po službenoj dužnosti.

Primjena ovoga pravila od strane vijeća dovodila je do toga da se pišu jako duge pisane odluke i to katkada uz suprotna mišljenja i uz upućivanje žalbi žalbenom vijeću. Za tu proceduru trebalo je dosta vremena i ona je vrlo često znala usporavati sudski postupak. U takvim okolnostima došlo je do izmjene 2004. godine i to na poticaj predsjednika međunarodnog suda a cilj joj je bio da se procedura ubrza tako što će se ona pretvoriti u usmeni postupak, a ne u više pismeni.

Tekst koji je uvojen 8. decembra 2004. godine glasi ovako “Po završetku izvođenja dokaza optužbe, pretresno vijeće će usmenom odlukom, nakon što sasluša argumente strana u postupku, donijeti oslobađajuću presudu po bilo kojoj od točaka optužnice ukoliko nema dokaza koji mogu biti osnova za osudu.

Procedura po pravilu 98 bis pravilnika, zbog izmjene ovog pravila do koje je došlo 2004. godine, više ne omogućuje da se u okviru donošenja usmene odluke i usmenog mišljenja ulazi u detalje izuzetno preciznim referencama kako se to radilo ranije kada su se s tim u vezi donosile pismene odluke. Tehnička nemogućnost da se napravi više u pogledu preciziranja me razmotriti za svaki zločin posebno pitanje koliko se svakom počinitelju može to pripisati i ja sada u ovoj fazi mogu samo zaključiti da se za počinitelja smatra da pripada srpskim snagama bez daljnih detalja. Kojim to srpskim snagama, koje se sad sastoje od redovnih snaga, od lokalnih snaga obrane, koje su često nastale iz lokalne teritorijalne obrane, od djelova jedinica koje su dolazile iz paravojnih jedinica poput arkanovaca, “Žutih osa”, “Bijelih pčela”, šešeljevaca, kao i dobrovoljaca bez ikakvoga pojašnjenja o kojim se dobrovoljcima govori ili pak o dobrovoljcima koji su članovi neke političke stranke, poput recimo dobrovoljaca Srpske radikalne stranke.

Većina sudaca u vijeću smatra da nije moguće donijeti djelomično oslobađajuću presudu na osnovi čitanja toga pravila. Ja se nikako ne slažem sa ovakvim tumačenjem, pogotovo zato što sam ja zajedno s jednim drugim sudcem zajedno pisao taj tekst. Cilj ove izmijene nikada nije bio da se odbaci mogućnost donošenja djelomično oslobađajuće presude. Bilo bi, naime, paradoksalno da cilj izmjene koja želi uštedeti vrijeme dovede do toga da efekt bude potpuno drugačiji i to zato što se ne može donijeti djelomično oslobađajuća presuda.

Isto tako bilo bi paradoksalno optuženome nametati obvezu da predočava dokaze ako za neke optužbe tužitelj nije predočio nijedan dokaz ili pak predočeni dokazi nisu dovoljni. U takvoj situaciji ja smatram, za razliku od većine sudaca vijeća, da vjeće može donijeti oslobađajuću presudu bilo djelomično, bilo u potpunosti za optuženoga.

Osim toga, mjerodavne su verzije teksta na francuskom i na engleskom jeziku. Na francuskom je napisan izraz … kao točka optužnice umjesto riječi … krivično djelo i na semantičkom planu to znači jedno te isto zato što zločin čini kazneno djelo ili pak točku optužbe. (23.00)

Činjenica da je nakon usvajanja ovoga pravila nije iznešena djelomično oslobađajuća presuda ne znači da bi… to nemoguće. To je zato što vijeće nisu to pitanje ispitivale ili ga nisu željele ispitivati. Procedura po pravilu 98 bis, budući da se pokreće nakon izvođenja dokaza optužbe, a prije izvođena dokaza obrane, vrlo je slična zahtjevima koji se na engleskom nazivaju no case to answer u zemljama anglosaksonskog prava što znači oslobađajuća presuda zbog nedostatnosti dokaza optužbe kada obrana ne mora na njih odgovarati.

Mada je koncept na kojem počiva pravilo 98 bis osuđeno iz anglosaksonskog prava, ovo pravilo treba tumačiti u njegovom vlastitom kontekstu i u svjetlu statuta i pravilnika međunarodnoga suda. Dakle, može doći do razlika između zahtjeva upućenog međunarodnom sudu i zahtjeva koji se uputi u nekoj zemlji sustava anglosaksonskog prava i to posebno u vezi s pitanjem mjerodavnih kriterija da bi se odobrilo zahtjev po pravilu 98 bis.

Sudac sudskog vijeća, kako nam i kaže stalna praksa žalbenog vijeća, još od presude žalbenog vijeća u predmetu tužilac protiv Jelisića mora ocijeniti da li sudac donosi osuđujuću presudu izvan svake razumne sumnje, imajući u vidu dokaze optužbe. Zapravo, žalbeno vijeće reklo je sljedeće “Tužiteljstvo smatra da tvrdeći da je ustanovilo krivnju izvan svake razumne sumnje na kraju glavnog izvođenja svojih dokaza, no vijeće, raspravno vijeće je primijenilo kriterij drugačiji od onoga kojega nalaže pravo i to kriterij koji je još striktniji. Po njegovom mišljenju u tom trenutku trebalo je istražiti da li u svjetlu dokaznih predmeta, ako su oni prihvaćeni razuman sud bi mogao, a ne da li bi morao optuženoga proglasiti krivim. Dakle, pitanje nije da li imajući u vidu dokazne predmete optuženi bi morao biti proglašen krivim, nego da li bi mogao biti proglašen krivim.

Praksa ovoga suda u vezi sa pokretanjem postupka po pravilu 98 bis pravilnika, stalno pokazuje da sudci moraju donijeti oslobađajuću presudu ako dokazi koje predoči optužba ne omogući razumnom sudcu da izvan svake razumne sumnje smatra da je optuženi kriv. Zašto anglosaksonska sudska praksa osjeća potrebu da riječi sudac pridoda pridjev razuman. Po samoj definiciji sudac ne smije biti nerazuman, isto kao što ne smije biti nekompetentan i pristran, pa ipak sudska praksa anglosaksonskog prava je uvela izraze, izraz “razumni sudac”.

Isto tako zbog čega je napisano “izvan svake razumne sumnje”. “Izvan svake razumne sumnje” je standard koji se zahtjeva po pitanju dokazivanja u krivičnom postupku akuzatorskog tipa. To znači da dokazni elementi koje predoči tužiteljstvo moraju dokazati tako da ne postoji sumnja kod razumnog sudca da je optuženi u istinu kriv. Pojam “razumni sudac” upućuje na jednu pravnu fikciju, standard na osnovi kojega se mjeri i ocjenjuje ponašanje pojedinca. Ovaj standard se koristi u anglosaksonskom pravu, u građanskim predmetima prije svega, kako bi se ustanovilo da li je došlo do kršenja načela dutdž of care, dužnost brige. Radi se o izrazu koji je ekvivalentan, izrazu u francuskom bon père de famille, odnosno dobar otac, a radi se o apstraktnome pojedincu kojega se smatra normom na osnovi koje se mjeri i ocjenjuje ponašanje osobe kako bi se odredilo postojanje određene krivnje.

Dakle, izraz, odnosno koncept “razumni sudac” svakako upućuje na standard na osnovi kojega se ocjenjuje na koji način sudci donose svoj sud o razumnoj sumnji.

Sadržaj pojma “razumna sumnja” u krivičnom postupku je zbog svoje same subjektivnosti nesiguran, odnosno neizvjestan. Ovaj koncept se u Americi smatra temeljnom garancijom prava optuženog, međutim taj je koncept gotovo potpuno napušten u Engleskoj u krivičnom postupku.

U načelu, kada sudac osjeća sumnju, sumnja mora ići u korist optuženog, izraz “izvan svake razumne sumnje”, po mom mišljenju, stvaraju jedan viši standard. Čini mi se da sudac mora biti uvjeren, bez imalo okljevanja da je optuženi, da optuženi, nakon što ste analizirali dokaze bi mogao biti proglašen krivi. Tako, dakle, praksa ovoga suda vrlo je zahtjevna i ovdje se ne radi o tome da se napravi prima facie ispitivanje dokaznih elemenata, već se traži meritorno istraživanje dokaza sa svom onom rigoroznošću koja vrijedi za određivanje dokaza. Jednom riječju ne radi se samo o tome da se kaže da se konstatiraju činjenice, međutim, treba objasniti zašto i koji su to dokazni predmeti koji imaju dokaznu vrijednost za tužitelja koji bi mogli u datome trenutku dopustiti razumnom sudcu da donese osuđujuću presudu.

Isto tako da bi donijelo odluku vijeće mora odrediti postoji li za svaki od elemenata, postoje, dakle, djelovi koji kada se uzmu na osnovi njihove maksimalne vrijednosti, bi bili takvi da bi uvjerili sudce izvan svake razumne sumnje u krivnju optuženog.

Pretresna vijeća su imala priliku više puta donijeti odluku po ovakvim zahtjevima i donositi djelomične oslobađajuće presude, a u drugim slučajevima vijeća su jednostavno zahtjeve odbacivale.

Što se pak tiče djelomično oslobađajuće presude ja mogu citirati sljedeće: odluka od 6. aprila 2000. godine, to je u predmetu Kordić i Čerkez; odluka od 28. februara 2002. godine, predmet Martinović i Naletilić; odluka od 28. novembra 2003. godine u predmetu Brđanin; odluka od 16. juna 2004. godine u predmetu Slobodan Milošević i odluka od 27. septembra 2004. godine iz predmeta Hadžihasanović i Kubura.

Djelomično oslobađajuća presuda je u pravu moguća zato što odgovara i slovu i duhu pravila 98 bis. Zapravo, zašto bi optuženi trebao za vrijeme izvođenja svojih dokaza dovoditi svjedoke da pobije one elemente koji idu u prilog optužbe. Tako je u predmetu Slobodan Milošević vijeće donijelo čitav niz oslobađajućih presuda u vezi s djelom optužnice koji se odnosi na Bosnu i Hercegovinu konstatirajući djelomice da nema dovoljno dokaza za određene paragrafe, a s druge, pak, strane da predočeni dokazi nisu bili dovoljni.

U jednoj nedavnoj odluci donesenoj u predmetu Milutinović i drugi, koja je donesena nakon izmjene pravila iz 2008. godine pretresno vijeće je u svojoj odluci, usmenoj odluci, reklo sljedeće “Kada nema dokaza koji bi opravdao osuđujuću presudu zahtjev će se prihvatiti. Međutim, ako postoje dokazi, ali ako vijeće, čak kada im prida njihovu maksimalnu vrijednost ne može donijeti osuđujuću presudu zahtjev se također prihvaća. Kada postoje određeni dokazni predmeti, ali koji su takvi da njihova vrijednost, odnosno slabost ovisi o povjerenju koje se pridaje svjedoku iako vijeće koje je izvršilo vlastitu analizu bi moglo dovesti do osuđujuće presude, zahtjev se neće prihvatiti.” Citat i simultani prijevod bez uvoda u originalni tekst.

Isto tako vijeće u predmetu Milutinović uputilo je na pravni kriteriji žalbene presude u predmetu Jelisić i na odluke po pravilu 98 bis donesene u predmetima Slobodan Milošević, Mrkšić, Martić i Dragomir Milošević. Cilj pravila 98 bis je sasvim jasan. To pravilo želi izbjeći nastavak postupka u slučaju da tužiteljstvo nije u dovoljnoj mjeri iznijelo dokaze za svoje tvrdnje i to bez ikakvog ispitivanja stava obrane u vezi s tim dokazima koji su već napravljeni ili tek trebaju uslijediti. Osim toga, kada se radi o ovako dugom suđenju, budući da je optuženi u pritvoru već više od osam godina ja smatram da standard ispitivanja dokaznih predmeta po pravilu 98 bis mora biti stroži, mora biti striktniji nego u nekom običnom slučaju, tada se suđenje vodi ekspeditivno u skladu sa statutom međunarodnog suda. Zapravo, bilo bi nepravično da se nastavi sa suđenjem, a da su izvedeni dokazi nedostatni i to zato što je pritvor već trajao toliko dugo i što osim toga je tužiteljstvo imalo jako puno vremena da dobro uredi svoju istragu, budući da je uobičajeno na međunarodnom sudu za bivšu Jugoslaviju da tužilaštvo za vrijeme suđenja i dalje vodi istragu i da po svom nahođenju uvodi dokazne predmete, nove dokazne predmete i to katkada u zadnji čas, kao što je to bio slučaj sa dnevnicima generala Mladića.

Dugujem sada sebi da razmotrim zločine za koji se tereti optuženi u optužnici i koji su počinjeni navodno u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Srbiji. Što se tiče zločina koji su navedeni u optužnici, verujem da su neki od njih dovoljno dokazani putem dokaznog materijala koji je predočilo tužilaštvo, a drugi nisu bili potvrđeni.

U aneksu koji ćemo uskoro imati na ekranu prikazaću vam dokazni materijal koji bi mogao meni i bilo kom drugom razumnom sudiji da zaključi postojanje tih zločina koji su predviđeni statutom ovog međunarodnog suda na način na koji ih on razume.

Za zločine koji su počinjeni u opštinama podsetiću svakog za svaki od tih zločina kakav je dokazni materijal predočila optužba u svom pretpretresnom podnesku kao i u svojim usmenim argumentima. Neću govoriti posebno o stavu optuženog koji je on sam objasnio detaljno tokom čitanja većinskog mišljena ovog pretresnog veća u poglavlju koji sam ja objasnio, izvinite, u čitanju većinske odluke ovog pretresnog veća kada sam govorio o poglavlju “Kratki pregled procesa”. Međutim, moram da vas podsetim na stavove tužilaštva detaljno, citirajući određene svedoke i dokumente kojima se potkrepljuju njihove tvrdnje o zločinima i to ću uskoro uraditi za zločine u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Srbiji.

Pažljivo razmatranje dokaznog materijala koji je prihvaćen i usvojen i svedočenja koje je čulo ovo pretresno veće u fazi predočavanja dokaza tužilaštva omogućilo bi jednom razumnom sudiji da zaključi van svake razumne sumnje da su počinjeni zločini navedeni u optužnici bez ikakvog, ikakve mogućnosti osporavanja osim nekih detalja o kojima ću kasnije govoriti.

Takođe se može zaključiti da je vremenski okvir optužnice od avgusta 1993. godine do septembra 1993. godine u tom vremenskom okviru odvijale su se vojne akcije u nekim područjima bivše Jugoslavije, konkretno u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, u Srbiji, posebno u Zvorniku, Vukovaru, Mostaru, Nevesinju i Bijeljini i tokom tih borbi civili ili borci, protivničke strane bili su zatočeni, neki od njih su bili zatvoreni, drugi su bili maltretirani i veliki broj njih bio je pogubljen. Spisak žrtava nalazi se u aneksima 3, 4, 5, 7, 9, 10 i 11 optužnice.

Međutim, što se tiče tačaka optužnice 12 i 13 bezobzirno razaranje javne i privatne imovine, da li tužilaštvo predočava dovoljno dokaza da su zločini počinjeni u datim periodima, navedeni u paragrafu 34 optužnice i u lokalitetima koji su navedeni zaista bili počinjeni od strane grupa koje su delovale na terenu pod nadležnošću JNA ili Vojske Republike Srpske, drugim rečima vojnih vlati. Što se tiče razaranja objekata i uništavanja zgrada, iako su neke od njih zaista bile vrlo oštećene ili totalno uništene, ostaje činjenica da izveštaj veštaka tužilaštva, gospodina Andreasa Ridlmajera ne omogućava da se ova razaranja pripišu jednoj konkretnoj grupi, niti da se utvrdi tačan datum. Izgleda da je ekspert koristio dokumente koji su sastavljeni naknadno posle tih događaja i fotografije koje su naknadno napravljene. Zbog toga kako se može zaključiti da je na tom i tom mestu neka uništena džamija danas postala parking. Da li je ona možda bila uništena po odluci same opštine posle tih događaja iz bilo kog razloga, njima znanom, konkretno zbog toga što je bilo možda opasno ruševne. Veštak nije odgovorio na ovakva pitanja i iako ja imam elemente da zaključim da su ove zgrade oštećene ili uništene nemam dovoljno elemenata da ova razaranja i oštećenja pripišem jednoj konkretnoj grupi koja je delovala pod direktnim rukovodstvom optuženog, kao što se to tvrdi u paragrafu 34 optužnice i to u onom obliku odgovornosti koji je tamo naveden, uključujući i oblik tri udruženog zločinačkog poduhvata.

Takođe moram da dodam da što se tiče Mostara brojne zgrade su mogle biti uništene tokom sukoba između Srba i Muslimana i Hrvata ili tokom sukoba između muslimana i Hrvata, što unosi jedan dodatni element sumnje. Zbog toga što se tiče tačaka optužnice 12 i 13 i u pogledu uništavanja, bezobzirnog uništavanja javne i privatne imovine ne može se isključiti, pošto nema dovoljno elemenata, trebalo bi isključiti, izvinjava se prevodilac, trebalo isključiti, pošto nema dovoljno elemenata, sledeće verske objekte: u Mostaru džamiju Nesuh age Vučjaković, zatim franjevački manastir i crkvu Presvetog srca Isusovog, u Nevesinju treba isključiti Sahat kulu, zatim džamiju hadži-Derviš Čučaka, džamiju na Tržnici i džamiju Sinan Dede Efendi, novu džamiju u Donjim Kneževićima i džamiju u Svrakama i džamiju u Vitnici. U širem području Sarajeva trebalo bi isključiti džamiju Svrake i džamiju Vitinice. U Sarajevu džamiju Hadži Idriza u Hrsnom i parohijsku katoličku crkvu Svete Trojice u Novom Sarajevu, pošto treba zadržati samo objekte koji su bili najozbiljnije oštećeni, to ćete videti na slici, na dijagramu, to će biti označeno skraćenicom LDE, zatim objekte koji su delimično oštećeni, to će biti označeno skraćenicom PDE, ili kompletno uništene, to će biti označeno skraćenicom CD.

Međutim, za razliku od zločina, pljačke o kome ću govoriti detaljnije kasnije, iako ima u ovom slučaju nekih nedostataka koji će biti kasnije opisani sudsko veće je za svoje prosuđivanje, sudsko veće će imati za svoje prosuđivanje i razmatranje izveštaj veštaka i određene dokumente koji će mu omogućiti da zaključi vrlo precizno kakvo je bilo razaranje određenog objekta i koji je bio konkretni datu i tako da se konkretno utvrde počinitelji. Na taj način jedan razumni sudija će moći da odluči i zaključi o postojanju razaranja u ovom slučaju.

Što se tiče tačke optužnice pljačka, tužilaštvo tvrdi u paragrafu 34 optužnice da su javni i… javna i privatna imovina bili pljačkani u opštinama Zvornik u širem području Sarajeva, u Mostaru, u Nevesinju.

Meni se čini da je neophodno što se tiče tih pljački, imati kao minimum ove neprikosnovene dokaze o tome. Kao prvo, spisak žrtava pljačke, kao drugo precizni opis opljačkanih dobara, kao treće fotografije ili zvanične izjave o tim dobrima i kao četvrto elemente koji mogu da identifikuju počinitelje.

Međutim, mora se konstatovati da ovi dokazi ne postoje u ovom slučaju. Ne mogu zbog toga da zaključim da su stotine i stotine kuća i domova bili opljačkani u Vukovaru, Zvorniku, u širem području Sarajeva, u Vogošći, Mostaru i Nevesinju. Zbog toga hoću da vam pokažem na ekranu tabele koje, po mom mišljenju mogu da pokažu koji su elementi dokaznog materijala potrebni da bi jedan razumni sudija mogao da konstatuje da su zaista navedeni zločini počinjeni na taj i taj način.

Zamolio bih poslužitelja da stavi na grafoskom anekse 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 i 10.

Sada vidite opštinu po opštinu. Vidite ovu rubriku gde piše “dokazni predmeti” i prema tužitelju to predstavlja dokaz o tim zločinima, a u drugoj rubrici imate broj svedoka koji su svedočili o tim zločinima. Ovo je jedna pregledna tabela koja predstavlja stav tužitelja.

Sada ću malo ući u detalje o tome i zamoliću poslužitelja da prikaže aneks 1 koji se tiče zločina u Vukovaru.

U ovom aneksu, u levoj koloni navedeni su paragrafi optužnice, zatim paragrafi pretpretresnog podneska, kao i fus note koje se odnose na te paragrafe, a u desnoj koloni navedeni su svedoci i dokumenti koji po mom mišljenju mogu da potvrde da su u Vukovaru počinjeni zločini. Tako na primer za paragraf 16, neću baš ići u detalje, imamo svedoke VS-011 i VS-015.

Daću ove tabele gospodinu Šešelju i gospodinu Markuzenu da mogu sami da provere. I verujte mi sate sam na ovo potrošio.

Aneks broj dva tiče se Voćina. Isti princip kao i sa prethodnim. Imate paragrafe iz optužnice, paragrafe iz pretpretresnog podneska, fus note, navedene svedoke i dokumente.

Sada ćemo preći na aneks 3, Bijeljina.

Neću čitati sve ovo svaki put inače ćemo ovde ostati do sledeće nedelje. Znači za Bijeljinu imate paragrafe iz optužnice koji se tiču Bijeljine, paragrafe iz pretpretresnog podneska, svedoke i dokumente.

Sad prelazimo na Brčko.

Za Brčko vidite isto, paragrafi optužnice, paragrafi pretpretresnog podneska, svedoci i dokumenti. Za Brčko primetite da ima dosta malo svedoka, uglavnom je o tome svedočio jedan svedok, a to je VS-1033.

Sledeći je Bosanski Šamac.

Paragrafi optužnice pretpretresnog podneska, sve fus note i svedoci i dokumenti. Primetićete na primer da ima i jedan intervju sa gospodinom Šešeljem, koji ja pominjem, pošto potkrepljuje paragraf 16 i 24, tačnije 86 u pretpretresnom podnesku, paragraf 16 u optužnici i paragraf 86 u pretpretresnom podnesku.

Zvornik je aneks 6.

Imate dva lista. Paragrafi optužnice su sa leve strane, pretpretresni podnesak imate u paragrafima od 91 do 94, kao i sve fus note i svi svedoci koji su svedočili o Zvorniku navedeni su ovde pod svojim brojem. Sve je to vama na raspolaganju i videćete, biće vam potrebne stotine i stotine sati da ovo pregledate i proverite.

Aneks 7, šire područje Sarajeva.

Paragraf optužnice, isto kao i prethodno, paragrafi pretpretresnog podneska, svedoci, dokumenti, fus note.

I ovde ovo je nastavak Sarajeva.

Zatim Mostar, aneks 8.

Mostar je na jednom listu. U pretpretresnom podnesku to su paragrafi 109 do 116, sve fusnote i svi svedoci koji su svedočili o Mostaru, ima ih nekoliko. Imate ovde sve brojeve koji će vam biti korisni.

Prelazimo na aneks 9, Nevesinje

I ovde ovaj mučki trud mojih saradnika je omogućio da se ovde ilustruju i navedu svi paragrafi optužnice iz pretpretresnog podneska, da se vidi koje su ovo fus note, jer se o tome govori, svi svedoci i dokumenti i pozivam vas da pogledate P-31 što je svedočenje gospodina Šešelja pod zakletvom u predmetu Milošević. Takođe tu je i transkript sa svim navedenim stranicama iz predmeta Milošević. Moram reći francuski transkript koji sam ja vrlo detaljno iščitao.

Aneks 10, Hrtkovci. To je veoma bitan grad.

Paragrafi iz optužnice i paragrafi iz pretpretresnog podneska od 122 do 129, pošto ima još jedna dodatna strana. Zatim svedoci su navedeni koji su o tome govorili, ima ih nekoliko i imate sve njihove brojeve. Eto.

Sad ću preći na aneks 11 zahvaljujem se poslužitelju koji je vrlo efikasan, čime smo uštedeli vreme.

Objasniću gospodinu Markuzenu i gospodinu Šešelju, ova tabela prikazuje sve hrvatske žrtve koje su prema tvrdnjama tužilaštva bile proterane ili primorane da napuste svoj kraj da bi prešli u Hrvatsku ili negde drugde. Ima ih nekoliko stotina na 28 strana i u desnoj koloni vidimo da su označeni svi ljudi čije se odredište ne zna, 4, 19, 18, 21, zatim, to su strane, 26, 27, 28, 33, 34, 36, 40, 43, 47, 48, jer iako za neke znamo da su bili u Hrvatskoj i u Zagrebu, u dokumentima je navedeno da je njihov pravac kretanja i odredište nepoznato. Znamo da su otišli, ali da li su otišli zbog toga što su isterani i primorani da odu ili po svojoj volji, ne znamo i zbog toga iz aneksa 11 ja bih izbrisao, tačnije izbrisao sam 233 ljudi, što znači da bi u slučaju osuđujuće presude gospodin Šešelj po mom mišljenju morao biti oslobođen makar za ove žrtve koje su navedene u desnoj koloni, pošto nemam elemenata da znam da li su ovi ljudi zapravo napustili Hrtkovce ili ne. Mi ne znamo gde su oni otišli.

Što se tiče aneksa 12. Ono što sam govorio o džamijama i katoličkim crkvama, vidite u ovoj legendi na engleskom piše SD, ED i CD i AB. Sve ove skraćenice označavaju jednu kvalifikaciju. Ja sam podelio verske objekte u dve kategorije – džamije, tačnije islamske verske objekte i katoličke crkve i stavio sam u ovaj spisak sve objekte koji su bili ili teško oštećeni, to je prva kolona ili delimično uništeni, to je druga kolona ili kompletno uništeni, to je treća kolona. Tako na primer vidite da je franjevački manastir, tačnije samostan bio teško oštećen, a crkva Svetog Petra i Pavla iz 19. veka bila je delimično uništena,…

Peti deo

…znači ova strana je bila ono staro, na sledećoj strani imamo Nevesinje. Ovde sam naveo objekte koji su kompletno uništeni to je u desnoj koloni i vidite na primer da su islamske arhive kompletno uništene, to je u desnoj koloni. Zatim Zvornik, znači ovaj Sizofov trud nije omogućio da sve ovo popišem zgradu po zgradu i videćete kakve sam zaključke izvukao u pogledu kompletnog ili delimično uništenja ovih lokaliteta. Na primer vidite da je džamija u Zvorniku iz 18 veka kompletno bila uništena u tom gradu je bilo dosta značajnih verskih objekata. Dalje ide područje Sarajeva, imamo novi grad novo Sarajevo, ovde je iventar svih tih zgrada, sledeće je Vogošća tu takođe imate zgrade podeljene u kategorije prema stepenu razaranja, ovdje je Vogošća ispod toga ima još jedan tisak za Ilijaš. Sledeća tabela, kako smo pregledali sve dokaze, sve elemente dokaznog materijala koji omogućavaju da se kaže da su zločini zaista počinjeni, pitanje koje se sada postavlja je kome ih prepisati. Radi toga moram spomenuti paragraf 4 a to je pojedinačna ili individualna krivična odgovornost. Oblici odgovornosti za paragraf 130 pretpretresnog podneska je paragraf u kome tužilaštvo tvrdi da je individualna krivična odgovornost Vojislava Šešelja nešto što proizilazi i obrađeno je u tačkama optužnice pod članom 7.1 statuta, citiraju se paragrafi 5 i 14 optužnice. Što se tiče Vojislava Šešelja se tereti za učešće u udruženom zločinačkom poduhvatu ili za to što je fizički počinio zločin progona svojim govorima mržnje u okviru događaja u Vukovaru, Hrvatskoj i Zvorniku, Bosni i Hercegovini, kao i u Hrtkovcima, Vojvodini i Srbiji. I pod B zločin proterivanja i prisilnog premeštanja kao deo svih onih događaja koji su se desili u Hrtkovcima. Što se tiče direktne odgovornosti optuženog, moram govoriti malo više o oblicima odgovornosti optuženog. Ovi oblici svaki za sebe su planiranje, podsticanje, naređivanje i počinjenje u okviru udruženog zločinačkog poduhvata kao i individualno počinjenje zločina progona, deportacije, prisilnog premeštanja, pomaganja i podržavanja. Pošto vam je s desnog ???obrazloženje, objasniću zbog čega bih ja doneo oslobađajuću presudu po nekoliko tačaka optužnice. Na primer: planiranje, tužilaštvo u paragrafu 143 pretpretresnog podneska tvrdi da je optuženi planirao zločine progona, ubijanja, mučenja, okrutnog postupanja deportacije, prisilnog premeštanja, bezobzirnog i nasumičnog razaranja, pljačke na privatne i javne imovine u Vukovaru i Zvorniku tačka optužnice 1, 4, 8, 9, 10 do 14, paragrafi 15 do 18, 20 do 22, 24 do 26, 26 do 34 ove optužnice. Što se tiče zločina progona, deportacije i prevoza u Hrtkovcima, tačke optužnice 1, 10 i 11 paragrafi 15 do 17, 31 do 33 ove optužnice.

Tužilaštvo tvrdi da je element Mesrea??u planiranju ovih zločina u Vukovaru i Zvorniku proizašao iz njegovih huškačkih govora kao i iz njegovog slanja dobrovoljaca u ovo područje kada je dobro znao da su oni i ranije činili krivična dela na ratištima. Tužilaštvo dodaje kao treće iz činjenice da su se ovi zločini zaista dogodili. Tužilaštvo dodaje da što se tiče Hrtkovaca Mesrea?? u planiranju je potvrđen, znači stanje svesti i namera su potvrđeni izjavama svedoka VS-015, VS-026, VS-1133. Ja smatram kao prvo da planiranje podrazumeva kao minimum, jedan plan o kome postoje učesnici i u kome postoje neki idejni tvorac. Tim pre što je u Vukovaru intervencija JNA nije mogla da se desi osim po odluci sa vrlo visokog nivoa i sa učešćem nekog vojnog komandanta i da u tom smislu jedan opozicionar kao što je bio optuženi nije imao nikakvu ulogu u planiranju. Činjenica da su dobrovoljci bili prisutni u Vukovaru ili poslati u Zvornik nije dovoljna sama po sebi da se kaže da je on planirao ili da je bio autor nekog plana. Što se tiče Hrtkovaca optuženi nije lično planirao sam proterivanja ili kampanju progona. Prikladno je primetiti da u momentu kada on održava svoj govor i za one koji su zaboravili ja citiram po pamćenju “to je bio 6. maj 1992”. On je u toku svoje predizborne kampanje i on ne raspolaže nikakvim sredstvima prinude u pogledu civilnog stanovništva čak i pod pretpostavkom da je on glavni autor plana. Moralni element planiranja ne može direktno da se izvuče iz huškačkih govora zbog toga što ne može da se utvrdi jedan dovoljan eksus između njegovih reči, koje su navodno izgovorene u Vukovaru, što je daleko od utvrđenog i jednog sastanka u Malom Zvorniku koji se zapravo nije desio onog datuma kada to tvrdi tužilaštvo. Takođe ocenjujem pod dva ta činjenica da je optuženi odobrio slanje dobrovoljaca ne znači da je on znao da će neki od njih počiniti zločine na terenu. U tom pogledu trebalo bi razgraničiti u smislu vremena između slanja dobrovoljaca na spontan način, kao što je slučaj Borova Sela i slanja dobrovoljaca po zahtevu Slobodana Miloševića u pravnom smislu.

Osim toga u ovom slučaju čini mi se da je jedan očigledan nedostatak dokaza koji bi omogućili da se dokaže zasigurno da je neki dobrovoljac iz Srpske radikalne stranke počinio taj zločin. Činjenica da su zločini navedeni u optužnici zaista počinjeni ne znači da su oni unapred bili planirani. U optužnici se tvrdi kao i u pretpretresnom podnesku na nekoliko mesta da su postojali dobrovoljci Srpske radikalne stranke, takozvani šešeljevci koji su učestvovali u zločinima, višestrukim zločinima. I ako je tačno da je nekoliko svedoka bilo u svojim izjavama tužilaštvu, bilo u direktnom svedočenju pomenulo postojanje dobrovoljaca iz Srpske radikalne stranke tih šešeljevaca, nema dovoljno dokaza da bi jedan razumni sudija mogao da se uveri u tačnost navoda i jednih i drugih i da bi imao nepobitne dokaze a ti nepobitni dokazi bi morali da budu sledeći: prvo vojna knjižica za običnog dobrovoljca gde se tačno kaže koji je njegov raspored u kojoj jedinici i da piše Vojna pošta sa brojem. Treba pogledati svedočenje Gorana Stoparića na javnoj sednici 15. januara 2008. godine kao i transkript strana 2315. Drugi važni element koji treba uporediti sa prvim je članska karta Srpske radikalne stranke koji je imao svaki pripadnik stranke, bez ta dva uporedna dokaza, jedan razumni sudija ne može da zaključi da je dobrovoljac A bio raspoređen u jedinicu B koja je počinila određeni zločin i da je taj dobrovoljac bio pripadnik Srpske radikalne stranke. Povrh toga mnogobroja saslušavanja svedoka tužilaštva kao i fotografije i videofilmovi koji su bili predočeni i bili su usvajani u ovom sudskom veću, omogućavaju da se svi uverimo da je svaki borac nosio različitu odeću koja joj nikako ne omogućava da se utvrdi njihova pripadnost nekoj konkretnoj jedinici i da na njima nema nikakvih vojnih oznaka ili drugih znakova raspoznavanja koji identifikuju neku jedinicu. Isto tako neki od njih su nosili šajkaču, drugi nisu nosili šajkaču, neki su nosili kape, neki nisu imali ništa na glavi. Sigurno je da kada razmotrimo sve dokaze koji su bili usvajani do sada, vidimo da je svaki dobrovoljac bio podređen nekom lancu komandovanja u vojsci a to nije bio lanac komandovanja Srpske radikalne stranke. Ja zbog toga smatram da optuženi treba da bude oslobođen od optužbi za ovaj oblik odgovornosti. Moram da pogledam koliko je sati, ostaje nam verovatno 10 minuta, verujem da ću u 10 minuta imati vremena da pročitam tri stranice, na taj način ću pročitati trećinu ovoga što imam da pročitam, podsticanje na počinjavanje. Većina je odlučila da sagleda samo taj vid odgovornosti, međutim ja sagledavam lično sve vidove odgovornosti.

Tužilaštvo u paragrafima 146, 147 i 148 pred pretresnog podneska tvrdi oslanjajući se na više presuda i odluka Kvočka, Kordić, Blaškić, Krstić (1.15.58)???Brđanin, odluka A, K, J su da je optuženi podsticao na počinjavanje zločina progona, ubistva, mučenja, nehumanog postupanja, proterivanja prisilnog premeštanja, bezrazložnog uništavanja i pljačke javne i privatne imovine u Vukovaru i Zvorniku tačka 1, 4, 8, 9 i 10 do 14, paragrafi 15 do 18, 20 do 22, 24, 26 do 34 optužnice i zločine, progona proterivanja i prisilnog premeštanja u Hrtkovcima tačke 1, 10 i 11, paragrafi 15 do 17 i 31 do 33 optužnice putem vatrenih govora koje je izgovarao kada je obilazio ta mesta i druga u blizini poput Malog Zvornika. U pogledu govora koje je optuženi držao u Vukovaru ispostavlja se da dokazni elementi koji su predočeni ne dokazuju da je optuženi izgovorio, zapravo svedok VS-027 kada se sagleda njegovo svedočenje to meni nije sasvim verodostojan, tim više što u presudi Mrkšić, Radić i Šljivančanin koja ima autoritet presuđene činjenice rečeno je u paragrafu 51 i to ću pročitati jer smatram da je interesantno. Kao što će podrobnije biti reči kasnije u ovoj presudi veće nije ubeđeno u iskrenosti ili pouzdanost svedoka koji su o tome svedočili. Njihove iskaze u vezi s tim ne potvrđuju drugi dokazi a pored toga postoje oprečni dokazi u vezi sa prisustvom Miroslava Radića i Veselina Šljivančanina na tom sastanku. Veće u ovoj fazi konstantuje da prihvata da je Vojislav Šešelj u nekoliko navrata krajem oktobra i početkom novembra 1991. godine posetio Vukovar, ali ne može na osnovu iskaza koje je saslušalo da zaključi da su Miroslav Radić i Veselin Šljivančanin prisustvovali sastanku na kojem je Šešelj dao takvu izjavu. Dakle, ja smatram da postoji sumnja ovde a sumnja naravno treba da ide u prilog optuženom. Što se tiče govora održanom u Malom Zvorniku, koji se navodi u paragrafu 93 pretpretresnog podneska, o njemu govori jedan jedini svedok VS-017 i to se pominje u fusnoti na stranici 292, međutim on nije sasvim siguran u datum i moguća konfuzija sa govorom koji je održan u avgustu 1990. godine. U pogledu govora održanog u Hrtkovcima 6. maja 1992. godine, koji se pominje u paragrafu 127 pretpretresnog postupka, shodno iskazu svedoka VS-1133 što se pominje u fusnoti 441 to mi ne deluje verodostojno utoliko više što govor kojim raspolaže pretresno veće ni na koji način ne pominje takve izjave.

Podsećam vas na navodne izjave koje navodi tužilaštvo, navodno je optuženi rekao da treba očistiti mešovite brakove između Srba i Hrvata i da deca iz takvih zajednica treba da budu ubijena, to kaže svedok VS-1133 na stranicama 10624 i 10664 transkripta. Međutim, te izjave nisu sadržane u zvaničnom govoru kojim raspolažemo. S druge strane govor koji je održan u Hrtkovcima, s obzirom na izjave koje su iznete u njemu potpada pod tačke 1, 10, 11 optužnice kao podsticanje na počinjenje proterivanja progona i prisilnog premeštanja. Naglašavajući da se u ovoj fazi postupka ne može utvrditi dalje što se tiče tačaka 1, 10 i 11 optužnice je optuženi Šešelj podsticao na počinjenje ili je počinio, jer ili je podsticao, ili je počinio. Nemoguće je s moje tačke gledišta da on istovremeno bude podstrekivač i izvršilac, ili je jedno ili je drugo. S obzirom na to, nezavisno od tog pitanja, tužilaštvo je predočilo dovoljno dokaznih predmeta o podsticanju na počinjavanje zločina progona, proterivanja i prisilnog premeštanja u Hrtkovcima. S druge strane on bi trebalo da bude oslobođen za zločine ubistva, mučenja, nehumanog postupanja, bezrazložnog uništavanja, naglašavajući da dokumenti koje navodi većina P-1264, P-1259, P-1257, P-1192, P-1193, P-185, P-126, P-128, P-1298, P-1200, P-1185, P-1324 i saslušanja svedoka VS-016, VS-033 Stojanovića, Bosanac, VS-004 mi se ne čine dovoljni da bi se omogućilo da se uspostavi veza između podstrekujućeg govora za koji se tereti i zločina koji se navode u tačkama 489, 12, 13 i 14 optužnice. Za nekoliko minuta ću završiti. Takođe moram da se detaljnije pozabavim tačkama 8 i 9 koji se tiču mučenja i nehumanog postupanja. Većina da bi to utvrdila se oslanja pre svega na svedoka VS-1013 vezano za zločine počinjene u Zvorniku. Iako je tačno da je vođa jedinice Čele zlostavljao i ubijao zatvorenike i da je on bio dobrovoljac koji je dobio titulu vojvode i da su drugi dobrovoljci kojima je vođa bio neko pod nadimkom Repić počinili mučenja i nehumanog postupanja u opštini Zvornik to ne znači da bi jedan razumni sudija mogao da izvuče zaključak da su te radnje počinjene na podsticaj optuženog Šešelja. Za to bi trebalo da postoje neoborivi dokazni predmeti, poput dokumenata ili izjava koji uspostavljaju nesumnjivu vezu između zločina i optuženog. Većina pretresnog veća je konstatovala da postoje dokazni predmeti za tačke 8 i 9 kao podsticanje na potčinjavanje sa navodim Vukovar Berghofer, VS-051, Vojinović, VS-016, Zvornik VS-1012, VS-1013, VS-1064, VS-1065, P-307, P-381, P-469, Sarajevo VS-1055, P-455, P-457, Nevesinje VS-1022, VS-1051, Mostar Karišik i Bilić.

Iako bi jedan razumni sudija mogao da izvuče zaključak da je zaista došlo do mučenja i nehumanog postupanja, ostaje činjenica da nema dovoljno elemenata koji bi omogućili da se ti zločini povežu sa optuženim Šešeljem za vid odgovornosti podsećanje na počinjenje. I zapravo kao primer koje izjave koji je on iznosio su dovele u duhu izvršioca zločina do stvaranja užasnih i nehumanih uslova u kojima su živeli civili u ??Kilavcima. Svedok VS-1022 tvrdi da su se ta dela desila i niko u to ne sumnja. Međutim, koji su razlozi za to, da li su to izjave optuženog Šešelja ili neki sasvim drugi razlog. Dakle, i tu imam određene sumnje u odnosu na tačke 8 i 9 koje se tiču podsticanja na počinjavanje. Sutra ću se pozabaviti naređivnjem a onda ću dugo razrađivati, s obzirom da je to komplikovano pitanje i unapred molim da mi oprostite za tu dužinu, međutim govoriću dugo, dakle o zajedničkom zločinačkom poduhvatu a da bi ste mogli do sutra da razmisliti o tome ja ću vam reći da ja smatram da gospodin Šešelj nije učestvovao u zajedničkom zločinačkom poduhvatu sa Miloševićem, Karadžićem i ostalima. Međutim, sve će to biti pokazano putem duge rasprave koja će nam oduzeti jedan dobar deo vremena sutra. To je ono što sam hteo za sada da kažem, sada sam na stranici 25, sutra mi ostaje da pročitam još 50 strana, dakle nemojte brinuti. Sutra nećemo raditi do ponoći.

Sada bih želeo da svima prisutnima poželim ugodnu veče i naći ćemo se ponovo ovde sutra za nastavak čitanja. Ustanite molim.