Na današnji dan 1773. rođen srpski i ruski pisac i naučnik Atanasije Stojković; 1863. umro nemački filolog i književnik Jakob Grim; 1904. u Etnografskom muzeju u Beogradu otvorena prva stalna postavka

Na današnji dan 1773. godine rođen je Atanasije Stojković srpski i ruski pisac i naučnik, član ruske Carske akademije nauka, profesor i rektor univerziteta u Harkovu. Pohađao je "gramatikalnu latinsku" školu u Rumi, školovanje je nastavio u Šopronu, Segedinu i Požunu (danas Bratislava) a u Getingenu je doktorirao filozofiju. Od 1803. predavao je na Univerzitetu u Harkovu. Jedan je od učenih Srba koje je carska Rusija pozvala da budu profesori na tom univerzitetu, uz Gligorija Trlajića, Savu Petrovića, Đorđa Koritara. Bio je i rektor i osnivač harkovskog Učenog društva. Jedan je od nosilaca prosvetiteljstva kod Srba, uz Dositeja i Pavla Solarića, i bio je među najvećim protivnicima jezičke reforme Vuka Karadžića. U Budimu je 1801/3 (na podsticaj Dositeja Obradovića) objavio trotomno delo: "Fisika, prostim jezikom spisana za rod Slaveno-serbskij". Autor je i prvog originalnog srpskog romana: "Aristid i Natalija" na tradicijama tzv. sentimentalnih romana 18.v. iako se začecima beletristike kod Srba, smatra prerada Marmontelovog "Velizarija" Pavla Julinca (1730-1785). Po uzoru na Volterov "Kandid" napisao je: "Kandor ili otkrivanje egipetskih tain", filozofsko poučno delo. Autor je i dela: "O vazdušnom kamenju i njihovom poreklu", koja se smatra jednom od prvih ozbiljnih studija o meteoritima uopšte. U Istočnom Sibiru, gde je 30. juna 1908. godine pao meteorit i izazvao ogromna razaranja, postoji breg nazvan "Stojkovićevo brdo".

Danas je petak, 20. septembar 2024.

480. p. n. e. - U pomorskoj bici kod ostrva Salamina u Egejskom moru, Grci su pod komandom atinskog vojskovođe Temistokla porazili Persijance koje je predvodio kralj Kserks I, čime je osigurana prevlast Atine na moru.

1519 - Portugalski moreplovac Fernando Magelan isplovio je iz Sevilje s pet brodova i 270 mornara, predvodeći špansku ekspediciju na putu oko sveta. Dve godine kasnije ubijen je u okršaju s filipinskim urođenicima, a 1522. u Španiju se vratio samo brod "Viktorija" i 18 preživelih i tako je prvi put dokazano da je Zemlja okrugla.

1772 - Rođen je srpski književnik Joakim Vujić, otac modernog srpskog pozorišta. Bavio se prevodilaštvom, glumom, pisao je putopise, bio je neka vrsta svetskog putnika, poznavao niz stranih jezika. Školovao se u Baji, Kaloči, Segedinu.L icej i prava učio je u Požunu (Bratislava). Prva "teatralna predstavlenija" priredio je u Pešti, Baji i Segedinu između 1813. i 1815, a u Zemunu 1823. U tadašnjoj Kneževini Srbiji je s prekidima boravio od 1833. do smrti, i u Kragujevcu i Beogradu je, kao "Knjaževsko-serbskog teatra direktor", osnovao 1834. i 1836. prve pozorišne trupe. Bio je protivnik jezičke reforme Vuka Karadžića kao i brojni učeni Srbi Vukovog vremena. Napisao je "Putešestvije po Serbiji", "Zemljeopisanije", kao i 21 dramsko delo, uključujući "Kreštalicu", "Fernanda i Jariku" i "Ljubovnaju zavist čerez jedne cipele". Autor je i jedne Francuske gramatike.

1833 - Rođen je italijanski novinar i pacifista Ernesto Teodoro Moneta, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1907. Bio je direktor milanskog lista "Il Secolo " i predsednik Internacionalnog kongresa za mir u Milanu 1906. a u mladosti generalštabni oficir italijanskog revolucionara i borca za ujedinjenje Italije Đuzepea Garibaldija.

1842 - Rođen je škotski hemičar i fizičar DŽejms Đuer. Prvi je dobio tečan, a zatim i čvrst vodonik. Između ostalog, Đuer je pronašao i termos-bocu.

1863 - Umro je nemački filolog i književnik Jakob Grim, osnivač savremene germanistike. Skrenuo je pažnju intelektualne javnosti na narodne umotvorine i jezik. Izučavao je istoriju jezika i starije književnosti. Bavio se narodnim predanjem, mitovima i bajkama, folklorom i običajima. Zasnovao je 1852. veliki "Nemački rečnik" i napisao je "Istoriju nemačkog jezika". Prevodio je srpske narodne pesme, a iz prijateljstva s Vukom Karadžićem nastao je prevod Vukove Srpske gramatike. Zajedno s mlađim bratom Vilhelmom sakupio je i obradio brojne bajke poznate deci širom sveta.

1870 - Snage italijanskog kralja Vitorija Emanuela II preotele su Rim od Francuza, koji su se tu nalazili kako bi štitili papsku državu-Vatikan. U stvari Napoleon III je nastojao da onemogući ujedinjenje Italije. Vitorio Emanuele je tada saopštio nameru da Rim proglasi prestonicom Italije.

1878 - Rođen je američki pisac Apton Bil Sinkler,autor više romana sa socijalnim temama, političkih i socijalnih spisa.Dela: "DŽungla", "Metropola", "Kralj ugalj", "DŽimi Higins", "Kraj sveta", "Između dva sveta", "Aždajini zubi", "Široka je kapija", "Predsednikov agent", "Svet koji treba osvojiti", "Predsednička misija".

1904 - U Etnografskom muzeju u Beogradu otvorena je prva stalna postavka. Etnografski muzej osnovan je februara 1901, ali sakupljanje etnografskih predmeta otpočelo je organizovano u Srbiji još 1844. U okviru Narodnog muzeja Srbije (Serbskonarodni muzeum). Prvo pravo sistematsko sakupljanje obavljeno je radi učešća na Sveslovenskoj izložbi 1867. u Moskvi. U okrilju Srpskog učenog društva 1872. pojavio se predlog za osnivanje muzeja koji bi čuvao etnografske predmete, Stojan Novaković je tada izložio Predlog i nacrt za osnivanje Srpskog istorijsko-etnografskog muzeja. Kada je februara 1901. iz Narodnog muzeja u posebnu zgradu, poklon Stevče Mihailovića, trgovca iz Jagodine, preseljena etnografska zbirka, počeo je s radom poseban Etnografski muzej. Prvi upravnik bio je Sima Trojanović, i već 1904. fond muzeja čuvao je oko 8.500 eksponata. Od 1926. redovno izlazi Glasnik Etnografskog muzeja. Godine 1951. Muzej je smešten u reprezentativno zdanje negdašnje Beogradske berze, na Studentskom trgu, izgrađeno 1934. po projektu Milutina Borisavljevića.

1916 - Na predlog ministra vojnog regent prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević odobrio je Uredbu o vojnom telegrafu, na osnovu koje su male jedinice veze, iz sastava roda inžinjerije, prerasle u veće jedinice ranga bataljon-puk i veza je postala samostalan rod Srpske vojske. Taj datum se obeležava kao Dan Brigade veze i Dan službe telekomunikacije Vojske Srbije.

1934 - Rođena je italijanska filmska glumica Sofija Loren, koja se proslavila u neorealističkim italijanskim filmovima posle Drugog svetskog rata, a kao plod udaje za producenta Karla Pontija postala je svetska zvezda. Filmovi: "Napuljsko zlato", "Žene sa reke", "Hleb, ljubav i...", "Čočara", "Crna orhideja", "Čežnja pod brestovima", "Sid", "Dve žene", "Ključ", "Brak na italijanski način", "Grofica iz Hongkonga", "Suncokret", "Izuzetan dan".

1945 - Vrh rimokatoličke crkve u Hrvatskoj objavio je "Pastirsko pismo", čiji je duhovni tvorac bio zagrebački nadbiskup Alojzije Stepinac, u kojem je žestoko napadnuta nova vlast u Jugoslaviji zbog presuda "katoličkim vjernicima i svećenicima" (koji su osuđeni kao ustaše i njihovi saradnici), zbog odvajanja crkve od države i zbog agrarne reforme.

1957 - Umro je finski kompozitor Jan Sibelijus, čiji je originalni stil inspirisan finskim muzičkim folklorom i narodnim epom "Kalevala". Dela: simfonijska pesma za orkestar "Finlandija", orkestarske legende "Labud iz Tuonela", "Povratak Lemikainena", uvertira "Karelija", violinski kocert.

1970 - Sovjetski kosmički brod "Luna 16" spustio se na Mesec radi uzimanja delova tla Zemljinog satelita.

1976 - Švedska Socijaldemokratska partija poražena je na izborima za skupštinu, posle više od 40 godina na vlasti.

1977 - Vijetnam i DŽibuti, do tada francuska kolonija, primljeni su u UN.

1979 - Vladara Centralnoafričkog carstva Žana Bedela Bokasu oborio je njegov rođak, bivši predsednik David Dako, čime je ta zemlja ponovo postala republika. Bokasa je 1965. vojnim udarom srušio Daka a 1976. proglasio je sebe za cara. Upamćen je po neverovatnoj ekstravaganciji, rasipanju državne imovine, a pripisani su mu i zločini.

1984 - U dvorište ambasade SAD u Bejrutu kamionom punim eksploziva uleteo je islamski terorista-samoubica i usmrtio 40 osoba.

1989 - Frederik Vilhelm de Klerk preuzeo je dužnost predsednika Južne Afrike.

1990 - Preminuo je srpski konstruktor aviona Slobodan Zrnić, dekan Mašinskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu, jedan od konstruktora letelica IK-3 i S-49. Avion IK-3 je 6. aprila 1941. u aprilskom ratu učestvovao u odbrani Beograda od napada nemačke ratne avijacije, kada se pokazao kao neobično efikasan. Završio je Mašinski fakultet u Beogradu i usavršavao vazduhoplovnu tehniku u Francuskoj, a kao ekspert UN nekoliko godina je proveo u Africi.

1990 - Skupštine Istočne (Demokratska republika Nemačka) i Zapadne Nemačke (Savezna republika Nemačka) potvrdile su ugovor o ujedinjenju dveju država.

2000 - Umro je ruski kosmonaut German Titov, drugi čovek koji je leteo u svemir. Titov je avgusta 1961, u brodu "Vostok 2", proveo 25 sati u svemiru, obišavši Zemlju 17 puta. Za zasluge u osvajanju vasione, dobio je najviše državne nagrade i zvanje heroja Sovjetskog Saveza.

2004 - Sjedinjene Američke Države zvanično su ukinule trgovinski embargo protiv Libije uveden 1986. godine, pošto je ova zemlja prethodno odustala od proizvodnje oružja za masovno uništavanje.

2005 - Umro je lovac na naciste Simon Vizental. Sam je preživeo holokaust i proveo je gotovo šest decenija prikupljajući informacije o onima koji su smatrani najodgovornijim za ubistvo 6 miliona Jevreja u Drugom svetskom ratu. Pomogao je da se pred licem pravde nađe više od 1.100 nacističkih ratnih zločinaca, između ostalih i Adolf Ajhman, firerova desna ruka u kampanji za istrebljenje Jevreja, i Franc Stangl, bivši komandant konclogora Treblinka.

2006 - Najmanje 43 rudara poginula su, dok su dva povređena u eksploziji u rudniku "Lenjin" u gradu Šahtinsk, južno od glavnog grada Kazahstana, Astane.

2006 - Umro je švedski filmski snimatelj Sven Nikvist, bliski saradnik Ingmara Bergmana. Nikvist je dobitnik dva Oskara za filmove "Krici i šaputanja" (1973) i "Fani i Aleksandar" (1982), oba u režiji Bergmana.

2018 - Prilikom prevrtanja trajekta na jezeru Viktorija, Tanzanija, poginule su 224 osobe. Preopterećeni trajekt "Njerere" prevrnuo se nedaleko od ostrva Ukereve, najvećeg na jezeru Viktorija.

(RTV)