Na današnji dan 1928. KPJ odlučila da treba razbiti Kraljevinu Jugoslaviju; 1909. rođena srpska slikarka Milena Pavlović Barili; 1918. pobednička srpska vojska umarširala u Zemun

Na današnji dan 1928. godine u Drezdenu je započeo Četvrti kongres Komunističke partije Jugoslavije, na kojem je zaključio da je nastupilo vreme za revolucionarne prevrate u Evropi u okviru kojih treba izvesti balkansku revoluciju i stvoriti "Balkansku federaciju". Prihvaćeno je i gledište o socijaldemokratiji kao "blizancu fašizma", s kojom treba prekinuti svaku saradnju. U sklopu ovih odluka odlučeno je da Kraljevinu SHS, odnosno Jugoslaviju, treba razbiti kao "versajsku" - "veštačku tvorevinu".

Danas je utorak, 5. novembar 2024.

1879 - Umro je škotski fizičar DŽejms Klark Maksvel, najveći teorijski fizičar 19. veka. U oblasti elektromagnetizma formulisao je Maksvelove jednačine, stvorio elektromagnetsku teoriju svetlosti, dao teorijski osnov radio-talasa i radio-tehnike, matematički formulisao mnoge pronalaske Majkla Faradeja, razvio talasnu teoriju svetlosti i elektromagnetsku teoriju etera.

1881 - Umro je srpski novinar, istoričar i izdavač Danilo Medaković, veoma zaslužan za širenje knjige u srpskom narodu. U vreme revolucije 1848. pokrenuo je list "Napredak" koji je ubrzo zabranjen zbog opozicionog stava prema patrijarhu Josifu Rajačiću. Godine 1851. pokreće list "Južna pčela", a 1852. "Srpski dnevnik" s književnim dodatkom "Sedmica". Bavio se i izdavaštvom, priredio je i objavio Sabrana dela Dositeja Obradovića. Napisao je "Povesnicu srpskog naroda".

1909 - Rođena je srpska slikarka Milena Pavlović Barili, umetnik rafinirane kulture. Slikala je u nadrealističkom maniru. Završila je Umetničku školu u Beogradu, studirala u Minhenu, živela u Rimu i Parizu. U SAD je otišla 1939, gde je bila ilustrator modnog časopisa "Vog" i scenograf i kostimograf u njujorškim pozorištima. Od posledica pada s konja umrla je u Njujorku u 36. godini života.

1911 - Italija je anektirala dotadašnje turske teritorije u današnjoj Libiji Tripolitaniju i Kirenaiku, kao i Rodos sa arhipelagom Dodekanez u današnjoj Grčkoj. Libija je stekla nezavisnost tek 1951. formalno, mada su Italijani tu zemlju stvarno napustili 1943, kad su nemačko-italijanske snage u Drugom svetskom ratu potisnute iz Afrike.

1912 - Za predsednika SAD izabran je Vudro Vilson, postavši jedini predsednik u američkoj istoriji koji je na jednim izborima pobedio dvojicu bivših šefova države - Vilijama Tafta i Teodora Ruzvelta.

1913 - Rođena je britanska pozorišna i filmska glumica Vivijen Li, koja je svetsku slavu stekla ulogom Skarlet O'Hare u američkom filmu "Prohujalo s vihorom" za koju je nagrađena Oskarom. U pozorištu je igrala niz vodećih uloga u dramama Vilijama Šekspira, često sa suprugom Lorensom Olivijeom, za kojeg je bila udata od 1940. do 1960. Ostali filmovi: "Bura u čaši vode", "Požar nad Engleskom", "Cezar i Kleopatra", "Ana Karenjina", "Ledi Hamilton", "Tramvaj nazvan želja" (Oskar).

1914 - Francuska i Velika Britanija su u Prvom svetskom ratu objavile rat Turskoj.

1916 - Centralne sile su u Prvom svetskom ratu proglasile Kraljevinu Poljsku, što je bio pokušaj da se Poljaci masovnije motivišu za učešće u ratu na strani Centralnih sila. Carska Rusija je na ovaj čin odgovorila obećanjem da će nakon rata Poljska dobiti samostalnost. Do tada Poljska je bila jedna od ruskih krunskih zemalja, a ruski car je nosio titulu i cara Poljske (bez Galicije koja je bila austrijska i delova koji su se nalazili u sastavu Pruske, odnosno Nemačke).

1918 - Pobednička srpska vojska umarširala je u Zemun, čime je okončana dvovekovna vladavina Habzburške monarhije delovima Srbije severno od Save i Dunava.

1930 - Umro je holandski lekar Kristijan Ajkman, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1929, pronalazač uzroka bolesti Beri-beri. Nobelovu nagradu dobio je za otkriće vitamina B.

1931 - Rođen je Ajk Tarner, američki muzičar, jedan od pionira soula i rokenrola, lider grupe "Kings of Rhythm", osvajač nagrade Gremi u kategoriji tradicionalnog bluza za album "Risin' With the Blues". Rođen je u delti Misisipija, kolevci američkog bluza, mnogi ga smatraju tvorcem novog muzičkog žanra. Sa bivšom suprugom Tinom Tarner snimio je niz hitova, od kojih su najpoznatiji "River Deep Mountain High", "Littl Ann", "A Fool In Love", "Nuthbush City Limits" i "Proud Mary", za koji su dobili prvi Gremi 1972. godine 1991. Ajk i Tina uvršteni su u Hol slavnih rokenrola.

1942 - Rukovodilac ustanka u Banatu i Bačkoj protiv Nemačke okupacije Žarko Zrenjanin, sekretar Pokrajinskog komiteta Komunističke partije Jugoslavije za Vojvodinu, poginuo je u Drugom svetskom ratu u borbi u obruču okupatorske nemačke policije u selu Pavliš kod Vršca.

1943 - Osnovan je Tanjug, u Jajcu, danas BiH. Ideju je uoči Drugog zasedanja AVNOJ-a dao Moša Pijade, s ciljem da se međunarodna javnost informiše o borbi protiv okupatora u Jugoslaviji. Za naziv agencije - TANJUG (Telegrafska agencija Nova Jugoslavija) takođe je zaslužan Pijade. Prvi direktor bio je Vladislav Ribnikar, poznati novinar, dugogodišnji direktor lista Politika. Tanjug je do dolaska u Beograd oktobra 1944. sa skromnom opremom, bio u pokretu i oglašavao se iz Jajca, Drvara, sa Visa, iz Valjeva i Aranđelovca, odakle je 20. oktobra 1944. javio da je Beograd oslobođen. Već 25. oktobra 1944. Tanjug je objavio prvi spoljnopolitički bilten u oslobođenom Beogradu, pošto se uselio u zgradu predratne nacionalne agencije Avala u Resavskoj 28, zahvaljujući tehničkoj opremi koju su tokom borbi za Beograd sklonili radnici Agencije Rudnik, pre rata Avale.

1944 - Umro je Aleksis Karel, francuski hirurg, biolog i pisac, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1912. Njegova otkrića o prenosu (transplantaciji) tkiva i održavanju živog tkiva van organizma donela su mu priznanje Nobelove fondacije i svetski ugled. Unapredio je i hirurgiju krvnih sudova. Njegovo filozofsko-publicističko delo "Čovek nepoznanica" objavljeno 1935. donelo mu je opštu popularnost širom sveta. Bio je izuzetno religiozan, čak mistik. Kao saradnik vlade maršala Petena, optužen je za kolaboraciju sa okupatorom ali je umro pre sudske presude.

1955 - Umro je francuski slikar Moris Utrilo. Bio je samouk, izuzimajući poduke od strane majke, slikarke Suzan Valadon. Slikanjem se bavio kao terapijom između čestih boravaka na klinikama, gde je lečen od nervnog rastrojstva. Mimo svih slikarskih struja, izgradio je osoben stil. Kao preteča modernizma, u čemu je posebna snaga njegove umetnosti, nije prikazivao viđeno, već osećanja. Najčešći njegovi motivi su pejzaži gradova.

1956 - Britanski padobranci izveli su desant na Port Said tokom britansko-francusko-izraelske agresije na Egipat.

1960 - Umro je američki filmski režiser kanadskog porekla Mak Senet, jedan od najznačajnijih autora burlesknih komedija u periodu nemog filma. Promovisao je Čarlija Čaplina.

1968 - Republikanac Ričard Nikson pobedio je na izborima za predsednika SAD demokratu Hjuberta Hamfrija.

1918 - Pobednička srpska vojska umarširala je u Zemun - SAD su lansirale prvi svemirski brod u pravcu Marsa, ali je zbog tehničkih grešaka misija "Marinera III" pretrpela neuspeh.

1982 - Umro je francuski filmski režiser i glumac ruskog porekla Žak Tati, satiričar, komediograf. Filmovi (režija i gluma): "Praznični dan", Odmor gospodina Iloa", "Moj ujak" (Oskar), "Saobraćajna gužva".

1982 - Na reci Parana na brazilsko-paragvajskoj granici puštena je u rad hidroelektrana "Itaipu", najveća u svetu.

1989- Umro je američki pijanista Vladimir Horovic, jedan od najvećih majstora klavira u istoriji. Sovjetski Savez je napustio 1925. a kad se prvi put vratio 1986. održao je trijumfalne koncerte u Moskvi i Lenjingradu (danas Sankt-Peterburg).

1990 - U Njujorku je ubijen jevrejski rabin Meir Kahane, koji se zalagao za izbacivanje svih Arapa iz Izraela.

1991 - Hrvatska artiljerija gađala je Šid, a sutradan i Apatin. U prvom napadu na teritoriju Srbije, u Šidu su poginula četiri civila a ranjeno je 15.

1991 - Britanski medijski magnat češkog porekla Jan Robert Maksvel pronađen je mrtav u vodama kod Kanarskih ostrva gde je krstario jahtom.

1994 - Umro je Milan Mladenović, srpski muzičar, kompozitor, pesnik. Najpoznatiji je kao pevač i gitarista beogradske rok grupe Ekaterina Velika, ali i autor zapaženih tekstova. Jedan je od nosilaca beogradskog "Novog talasa" 80-ih godina 20. veka. Bio je osnivač i član kultnih rok sastava "Šarlo akrobata" i kasnije "Katarina II" ("Ekaterina velika"). Dela: albumi "S vetrom u lice", "Ljubav", "Samo par godina za nas", "Dum dum", "Neko nas posmatra", zbirka poezije: "Dečak iz vode" (posthumno).

1996 - Pakistanski predsednik smenio je predsednicu vlade Benazir Buto, pod optužbom da je njena vlada ogrezla u korupciji i nepotizmu i da nije sposobna da upravlja zemljom.

1996 - Kandidat Demokratske stranke Bil Klinton ponovo je izabran za predsednika SAD, porazivši republikanca Boba Dola.

1997 - Umro je Isaija Berlin, britanski filozof, politikolog i istoričar ideja. Rođen je u Rigi u Letoniji, tada carska Rusija, a u Britaniju je dospeo 1921. Berlinova dela svojevrsna su odbrana liberalizma od raznih vidova totalitarizma. Posebno se bavio misliocima poput Đambatista Vika (1668-1774), Johana Gotfrida Herdera (1744-1803) ili Aleksandra Hercena (1812-1870). Osnov Berlinove filozofije je verovanje u moralni pluralizam odnosno uverenje da je sukob vrednosti sastavni deo ljudskih života. Njegovo najpoznatije delo je: "Četiri ogleda o slobodi" (1958).

2000 - Haile Selasije car (negus) Etiopije sahranjen je uz sve državne počasti u zdanju sabornog hrama Svete Trojice u Adis Abebi. Nakon državnog udara 1974. iza kog je stajao istočnonemački ŠTAZI svrgnut je sa vlasti a naredne godine je, kako je zvanično saopšteno, umro. Postoje indicije da je ubijen. Za života, smatran je simbolom borbe protiv kolonijalizma.

2003 - Evropska komisija donela je definitivnu odluku o ulasku u Evropsku uniju 1. maja 2004. deset novih članica - Estonije, Kipra, Letonije, Litvanije, Mađarske, Malte, Poljske, Slovačke, Slovenije i Češke.

2004 - Umro srpski novinar Sergije Lukač. Osnivač je Katedre za novinarstvo na Fakultetu politickih nauka u Beogradu, gde je radio kao profesor do 1985. Bio je urednik NIN-a. Prevodio je Remarka, Tvena, Gustava Švaba. Posthumno je objavljena njegova knjiga "Odrazi vremena" (zbornik odabranih tekstova).

2005 - Umro je britanski pisac DŽon Fauls, autor romana "Čarobnjak", "Žena francuskog poručnika", "Kolekcionar", "Kula od abonosa", "Mušica", "Danijel Martin".

2006 - Bivši irački predsednik Sadam Husein osuđen je na smrt vešanjem. Zajedno sa sedmoricom bivših iračkih zvaničnika bio je optužen za ubistvo 148 muslimanskih šiita u mestu Dudžailu posle pokušaja atentata na njega 1982.

2006 - Umro je bivši turski predsednik vlade Bulent Edževit, poznat kao levo orijentisani nacionalista čija politička karijera je trajala pola veka. Kao predsednik vlade Turske Edževit će ostati upamćen po slanju trupa na podeljeni Kipar 1974. godine, kao i po činjenici da je obezbedio svojoj zemlji status kandidata za prijem u EU 1999. godine.

2013 - Indija je sa ostrva Šriharikota lansirala svemirski brod na Mars. Prethodno su misije na Crvenu planetu slale jedino SAD, Rusija i EU.

2017 - U napadu u baptističkoj crkvi u Saderlend Springsu, Teksas, SAD, pedesetak kilometara istočno od San Antonija, 27 lica je ubijeno, a 20 je povređeno. Napadač, Amerikanac sa istorijom ekscesnog i nasilnog ponašanja, ubijen je u okršaju s pripadnicima policije.

2017 - U Saudi Arabiji uhapšeno je 11 prinčeva i 38 bivših ministara, biznismena i drugih zvaničnika, u sklopu istrage protiv korupcije.

(RTV)