Brendiranje zabave

(Prikaz knjige Vuleta Žurića, Narodnjakova smrt, Laguna, Beograd 2009)

U romanu Narodnjakova smrt Vuleta Žurića ispripovedani su događaji iz života glavnog junaka – folk-pevača pod pseudonimom Soko, smešteni u vremenski okvir od nekoliko dana pred njegovu smrt. Našavši se u poziciji koja je podrazumevala njegovu obavezu da peva na svadbi kćerke jednog „kontroverznog biznismena“ iz njegovog zavičaja, u koju je nesrećno zaljubljen, i njegovu želju da istovremeno peva na humanitarnom koncertu kako bi pomogao operaciju dve bliznakinje i spasavanje njihovih života, Soko iznalazi rešenje u vidu svog dvojnika. Slika karnevalskog života glavnog junaka data je nizom situacija kroz koje on prolazi, a koje su u potpunom neskladu sa tradicionalnim etičkim konceptom i kodeksom moralnog ponašanja. Piščevo stilsko balansiranje između ironijskog otklona prema građi koju pripoveda i mestimičnog intimno-zaštitničkog odnosa prema glavnom junaku, ipak stoji u funkciji davanja jedne opštije, satirično-groteskne slike.

Iako se u romanu prepoznaje određena vrsta ambicije da se književno obrade prepoznatljivi društveni fenomeni naše savremene stvarnosti, unekoliko neodređenom čini se konstatacija iz recenzije romana da je to „prozna studija lokalnih naravi“. Jedna ovako napisana beletristička knjiga zaslužuje da se uvede u kontekst kulturološke polemike, jer se dotiče nekoliko socio-kulturnih fenomena iz naše kulturne istorije. U tom smislu, ovaj roman bi pre mogao biti viđen kao prozni tretman misli Radomira Konstantinovića koja kao bauk tu kulturnu istoriju proganja već četrdesetak godina – teze da „iskustvo nam je palanačko“. Činjenična okolnost da se reči palanka i filozofija na nekim mestima u romanu nalaze u opasnoj, za aluziju dovoljnoj blizini, nije jedini nosilac ove asocijacije. Tema ovog romana jeste i jedan vid estradnosti, karnevalizacije života na širokom planu, koju prate pojave neprihvatljive sa tradicionalnog vrednosnog stanovišta i pozicija razvijene kulture, ali pojave koje se mogu registrovati i u estradnosti, na primer, holivudskog tipa. Reč je dakle o globalno prepoznatljivoj pojavi, a ne o nekakvoj izraslini srpskog palanačkog mentaliteta, a to što pisac priču delom smešta u konkretne prostorno-vremenske koordinate vezane za srpsku palanku, ne mora nužno da znači da prozni tretman ove teze nosi znak njene afirmacije. I pomenuti satirični potencijal romana tiče se pojava koje se samo prividno mogu učiniti palanačkim iskustvom – satiričan odnos prema fenomenima koji se uslovno mogu podvesti pod „palanačke“, znači pre poigravanje sa Konstantinovićevom mišlju, nego njeno opravdanje. To nije satiričan odnos prema razvijenoj kulturi (u kojoj je Konstantinović tražio znakove i trag palanačkog duha), već odnos prema devijaciji i ostalim plodovima osobenog kulturnog diskontinuiteta.

Kao što se nedovoljno određenom može učiniti konstatacija da je ovaj roman prozna studija lokalnih naravi, tako se odveć uopštenim može učiniti i mišljenje da on pokazuje našu kulturnu i društvenu realnost. Ako kulturnu realnost jednog naroda ne određuje samo njen aktuelni trenutak, već ukupnost kulturne istorije, savremenih i eventualnih budućih kulturnih tendencija, kao što celinu jednog naroda ne čine samo generacije koje trenutno žive, već i one koje su živele pre i one koje će posle njih, onda je sadržaj naše kulturno-društvene stvarnosti koji obrađuje pisac ovog romana tek jedna od implikacija onog diskontinuiteta u kulturnoj, istorijskoj i svakoj drugoj egzistenciji srpskog naroda, diskontinuiteta o kojem sve češće govori jedan deo savremene nacionalne kulturne elite. Ako 1945.godinu uzmemo kao jednu od onih vremenskih koordinata u našoj kulturnoj istoriji u kojima dolazi do raskida sa tekovinama i kontinuitetom koji su do tada oblikovali jedan kulturni obrazac, možemo vrlo lako zaključiti da posle te godine nastupa drugačiji kulturni model. A taj je potonji kulturni obrazac, koji svog odjeka daje u groteskom posredovanim slikama u romanu Vuleta Žurića, promovišući kult osrednjosti i progoneći građansku klasu ušao u osnovu javne svesti i utemeljio se u jednoj od njenih oblika – narodnjačkoj svesti.

Poistovećivanje glavnog junaka romana sa likom revolucionara Ive Lole Ribara ne samo što otvara mogućnost pripovedanja jedne sentimentalno-romantične povesti kao potke beletrističke knjige, već upućuje na pomenutu kulturno-ideološku paradigmu koja je inaugurisala jedan oblik objektivisanog društvenog morala čije su norme, iščašene iz svog onostranog, metafizičkog utemeljenja morale završiti u sopstvenoj negaciji, koja se očituje u onim devijantnim pojavama koje su utkane u sadržaj romana. Jedna od konsekvenci takvog društvenog morala donekle se iscrpljuje u izjavi jednog od likova romana: „Večeras ne mislite na sutra, ono će već prekosutra biti najobičnije juče“. Pervertirana filozofija prolaznosti koja se takođe ukazuje kao posledica diskontinuiteta u oblikovanju kulturne, ideološke, egzistencijalne paradigme jednog društva i naroda.

Fenomeni estrade, zabave za milione, bezlirskog kiča u tekstovima pesama koje satirički pastišizira pisac romana Narodnjakova smrt, nisu dakle, nikakva novina naše društvene stvarnosti, niti nov kulturološki problem. Novost u vidu prave kulturne travestije biće brendiranje raznih vidova zabave i provoda, od već ustaljenih formi „Egzita“ i „Guče“ (kao dva vrha iste fenomenološke planine) do u medijima sve više plasirane teze o tome kako se gosti iz inostranstva – konzumenti beogradskog noćnog života oduševljeni vraćaju u svoje rajske EU predele. Tako priča o tzv. srpskim brendovima napušta svoj osnovni tok čiju je maticu činila pripovest o malinjacima i šljivicima i kreće u pravcu BG splavova i ostalih diskaća, a prestonica despota Lazarevića postaje brendirana kopija Sodome i Gomore, ili nešto blaža varijanta Amsterdama. Ovim i drugim oblicima karnevalizacije jednog društva paralelan je proces provincijalizacije jedne kulture, a oba uslovljena globalnom tendencijom uspostavljanja jednoličnog niza kulturnih provincija.