Da li je zabrana gej parade u centru Beograda kršenje ljudskih sloboda i prava?

Najplastičniji primer kontradikcije i besmisla univerzalnih ljudskih prava u kontekstu njihove veštačke implementacije u domaći pravni sistem je pitanje ljudskih prava homoseksualaca. Mnoštvo članaka u literaturi je objavljeno na ovu temu, ali je svakako razlog mnogih oprečnih tumačenja kako ljudskih prava homoseksualaca, tako i načelnih univerzalnih ljudskih prava, suštinska činjenica da je stvoren vakum između internacionalnog pravnog sistema o ljudskim pravima i adekvatnih modela koji bi činili konture lokalnog načina izražavanja o vrednostima i značenjima univerzalnih ljudskih prava.

Razlike u shvatanju i doživljavanju problema homoseksualizma leže upravo u dubokoj razlici zapadne, istočne, i ostalih kultura, dok je proces političke i ekonomske globalizacije značajno potencirao ove razlike, posebno u domenu etičkih i pravnih nauka. Legalizacija individualnih prava homoseksualaca je potreba koju naše društvo obavezuje u skladu sa demokratizacijom društva i približavanjem evropskoj zajednici. Međutim, ova legalizacija ne treba i ne može da postane univerzalna u smislu prihvatanja svih zahteva homoseksualaca, kao što su gej parada ponosa u samom centru grada i slične promocije i aktivnosti u javnom životu kao opšteprihvaćene norme.

Proces globalizacije u formi nadirućeg ideološkog "imperijalizma" u pogledu tumačenja i implementacije zakona o ljudskim pravima, naterao je mnoge članice UN da odbace jednostrano tumačenje i implementaciju univerzalnih ljudskih prava, i u isto vreme, pomogao im da očuvaju svoju kulturu, religiju, navike, običaje, i obrasce kolektivne svesti. Ovi procesi osvešćenja u tumačenju ljudskih prava u kontekstu unutrašnjih kulturnih, religijskih i tradicionalnih vrednosti su potreba koja ima jako utemeljenje u internacionalnom pravnom sistemu. Ovako shvaćena i implementirana, ljudska prava će biti mera vrednosti jednog društva, njen unutrašnji ambijent u kome se odvijaju društvena komunikacija i demokratski procesi.

Ljudska prava u Srbiji, nažalost, bila su decenijama u ideološkoj funkciji, ponajpre komunističke oligarhije, a sada možda još više, globalne svetske administracije. Danas, po inerciji i u formi oscilacije klatna na satu, ovaj trend nekritične primene univerzalnih ljudskih prava se nastavlja, samo sada na štetu kulturnih, ekonomskih i socijalnih prava i sloboda, a sve u ime ljudskih prava. U tom smislu, zabrana gej parade u najužem centru grada je upravo odbrana kako onih kulturnih prava, tako i religijskih i tradicionalnih vrednosti našeg društva, koje su, inače, zakonska i moralna obaveza države Srbije. Dakle, to je ključno demokratsko pitanje.

Kršenje ljudskih prava je, nažalost, postalo rutina u celom svetu sudeći po Amnesty international, 2004. Naime, do značajnijeg kršenja ljudskih prava nije došlo samo u nekoliko zemalja kao što su: Holandija, Norveška, Danska, Island i Kostarika.

LGBT pokret

Platonov ideal ljubavi, a još više stoičko poimanje prirodnog prava da čoveka pokreće smisao, odnosno razlog, nesumnjivo su snažno uticali na to da se pravo na doživljavanje seksualnosti i ljubavi uzme kao prirodno pravo svake individue na svoju autonomnost, odnosno individualnost. Mnogo vekova kasnije, građanski pokret za jednaka prava i slobodu afro-američkih crnaca izrodio je jedan potpuno nov pokret ljudi koji su takođe vekovima bili neopravdano i surovo diskriminisani. Iako je ovaj pokret imao sasvim drugačiju pozadinu i cilj, smisao gej pokreta je bio inspirisan istim vrednostima koje su utisnute u temelje američke demokratije: "život, sloboda, i pravo na kreiranje sopstvene sreće".

Koncept prirodnog prava ne samo što je snažno uticao na klasičnu filozofiju realizma već je izrodio koncept seksualne orijentacije kao prirodnog prava široko prihvaćenu u LGBT pokretu i "queer" teoriji. Naime, ovom teorijom se pokreće pitanje jedne šire vizije i domena seksualne orijentacije i subkulture, po kojoj se stavlja akcenat na performativnu prirodu homoseksualnosti (J. Butler, 1990). Ovo u suštini znači da nečiji pol i identitet nije čisto nasleđe, odnosno seksualna orijentacija ne zavisi od pola kako je to Theresa de Lauretis definisala (1990), već je rezultat lične identifikacije kao takve (Halperin, 1992). Nošen ovom idejom, LGBT pokret je spontano ili ne, prerastao u širi društveni pokret - "identity politics" koja stavlja ovu populaciju u neku vrstu politički organizovane klase društva, odnosno manjinske grupe. LGBT pokret je postepeno prerastao u manjinsku grupu u pogledu građanskih prava, međutim, druge struje u LGBT pokretu kao što je to npr. Altman Dennis (1982), ne dele isto mišljenje u vezi sa značenjem i smislom "identity politics" pogleda na svet.

Manjinska prava, inače podrazumevaju zaštitu manjine od diskriminacije, zaštitu i promociju njihovog identiteta, i fer učestvovanja u političkom životu. Ona obuhvataju, u suštini, individualna prava članova raznih etničkih, govornih, religioznih i seksualnih manjinskih grupa, kao i kolektivna prava koja su usklađena sa manjinskim. Pokušaj da se definišu prava po osnovi seksualne orijentacije, međutim, doživeo je strogu osudu mnogih članica UN, za razliku od Evropske Unije koja je u više konvencija o pravima manjina, (OSCE dokument 1990, Amsterdamski ugovor 1997, itd) uvažila manjinska prava LGBT pokreta, ali u kulturno-religijskim okvirima svake članice.

Najveći progres LGBT pokret napravio je kada su Američka psihijatrijska asocijacija (DSM 4) i Svetska zdrastvena organizacija (SZO) uklonile dijagnozu homoseksualizma kao mentalne bolesti u svojoj i CD-10 klasifikaciji bolesti. Međutim, dijagnoza homoseksualizma nije potpuno izbačena iz ovih klasifikacija, već je predefinisana u ego-distoničnu seksualnu orijentaciju, tj. u grupu "psiholoških bolesti i bolesti ponašanja udruženih sa seksualnim razvojem". Seksualna orijentacija sama za sebe ne smatra se za mentalnu bolest. Ovim je stavljena tačka na vekovnu diskriminaciju homoseksualaca kao mentalno obolelih osoba.

Međutim, objašnjenje homoseksualizma samo kroz medicinsku ili pravnu prizmu pogrešno je zbog toga što se ovaj problem mora staviti u širi društveni i kulturni kontekst, bez obzira na univerzalnost manifestovanja ove pojave. Referisanje homoseksualizma kao prirodne pojave koja je prisutna i u životinjskom svetu više je od amaterskog i vulgarno-materijalističkog pristupa. Isto tako, ovakva objašnjenja bi nas uvukla u raspravu o negativnoj i pozitivnoj adaptaciji kao produktu prirodne selekcije, što je prilično neispitano područje za ovu pojavu.

Evropska konvencija o ljudskim pravima snažno podržava važnost balansa između individualnih (manjinskih) i kolektivnih prava.

Generalno govoreći, koncept ljudskih prava implicira nužnu intervenciju države kao njenog čuvara ne samo na pojedinačnom i grupnom, već i na kolektivnom nivou u cilju zaštite većinske solidarnosti, njihove tradicije i kulturne baštine. Naravno, stvarna demokratija se upravo ogleda u finom balansu individulnih i ljudskih prava i sloboda uz minimalnu intervenciju države.

Važnost odnosa, u smislu konflikta individualnog i kolektivnog prava, posebno se može videti iz artikla Ferko i Kulle (Religious vs Civil Rights of Homosexual Ministers in Danish Folk Churh) iz koga jasno proizilazi da sadašnja praksa evropskog suda za ljudska prava ne uvažava individualna prava ako su u konfliktu sa tradicionalnim grupnim pravom. Amsterdamski ugovor iz 1997, koji revidira konveciju Evropske unije o ljudskim pravima, još više potvrđuje značaj kolektivnog prava (većine), i insistira na efikasnijoj borbi protiv diskriminacije svake vrste. Međutim, ovaj ugovor ostavlja prostor da, svaka članica EU, izglasa zakon koji će biti u skladu sa dva glavna principa: ustanovljenom tradicijom države članice, a onda i internacionalnim ugovorima prema kojima se zemlje članice obavezuju.

Demokrtaska većina kreira pravni i kulturni milje u skladu sa potrebama manjine

Predstavljanje gej parade u centru Beograda pod plaštom borbe za ljudska, odnosno, civilna prava ovog pokreta, više je nego amatersko, odnosno laičko objašnjenje. Sloboda okupljanja i izražavanje političkih, kulturnih i religijskih pogleda na svet je opravdano i dozvoljeno u svakom slobodnom i demokratskom društvu. Međutim, gej parada zamaskirana potrebom za promocijom građanskih sloboda i izražavanjem ličnog identiteta, nema smisao i značenje klasične promocije kao što su novine, publikacije, brošure, tribine, filmovi itd. Naime, ova vrsta promocije suštinski narušava kulturno-religijski ambijent cele zajednice kao preduslov i smisao egzistencije većine, koja je u isto vreme, merilo njihove slobode i demokratskog izbora. Dakle, to nije odnos manjine naspram većine, već bazično demokratsko pitanje. Uostalom, značenja univerzalnih ljudskih prava i jesu u balansu individualnih i civilnih prava naspram ekonomskih, kulturnih prava, kao i tradicionalnih i etičkih vrednosti i normi (full bell thesis).

Svaka zajednica ima prava da kreira svoj kulturni milje u skladu sa zahtevima demokratske većine i u balansu sa potrebama manjine. Promotivne aktivnosti svake političke, kulturne, religijske i seksualne manjine su neotuđivo građansko pravo, kako individulno, tako i grupno. Ova načela su dobro poznata i neodvojivi su deo univerzalnih ljudskih prava. Mnogobrojne konvencije EZ i UN o ljudskim pravima i slobodama pomažu u implementaciji standarda ljudskih prava i sloboda, ali postoje mnogobrojna ograničenja, posebno kada se radi o promotivnim aktivnostima i gej brakovima.

Društvena teorija učenja

U skladu sa Bandurovom društvenom teorijom učenja (1977), homoseksualizam kao opšteprihvaćena društvena norma u smislu nametnute promocije, negativno se odražava na decu u procesu svoje seksualne fiksacije i identiteta, koja, u procesu svog psihičkog razvoja, snažno oponašaju prihvaćene društvene obrasce i modele ponašanja. Proces socijalizacije ličnosti kroz porodicu i društvo, koje su nezamenjivi protektivni, edukativni i vaspitni faktori, čini stub demokratske stabilnosti svake zajednice. Društvena teorija učenja je sama potka ovih procesa, od najranijeg detinjstva, bez obzira na različit stepen genetskog potencijala koji svaka individua nosi u sebi (Byne i Pearson 1993, Zucker et al 1996).

Međutim, istini za volju, u novije vreme, dosta autora negira, psihološke faktore kao i socijalnu teoriju učenja u razvoju homoseksualne orijentacije. U nekoliko observacionih studija konstatovano je da deca odgajana od strane lezbejki ili transeksualnih roditelja, imaju heteroseksualnu orijentaciju (Green, 1978; Kirpatrick et al, 1981). Međutim, u ovoj oblasti nedostaju ozbiljna naučna istraživanja da bi se mogli izvesti bilo kakvi ozbiljniji naučni stavovi. Intenzivno izučavanje literature je isto tako pokazalo da oba pomenuta faktora, faktor sredine i genetski faktor, imaju kompleksnu ulogu u nastajanju homoseksualizma (Lemolla et al 2009, Perrin 2002). Ovo objašnjava većina studija obavljena na blizancima koji su bili razdvojeni u ranom detinjstvu.

Univerzalnost ljudskih prava vs. kulturni relativizam

Prisetimo se pokušaja globalizacije bioetike s aspekta univerzalnih moralnih principa, polazeći od pretpostavke da su ljudska patnja i bol isti za sve ljude nezavisno od kulturnih i religijskih razlika. Njeni glavni promoteri, Joseph Fletcher i Robert Weatch, i autori Thomas Beauchamp i James Childress (1971), bili su nekritično prihvaćeni u mnogim delovima sveta, pa je došlo do paradoksa da se bioetičkom analizom može opravdati bilo koji scenario (Arnett 2004). Naime, pozivajući se na kontroverzne bioetičke principe mnogim teškim bolesnicima u SAD, a verovatno i u drugim delovima sveta, život je bio oduzet eutanazijom ili asistiranim samoubistvom (knjiga "Culture of death" Wesley Smith, 2000). Ovo objašnjava razliku u pogledima na neka fundamentalna pitanja u bioetici jevrejske, muslimanske, hrišćanske, budističke, hindu religije i drugih verskih zajednica.

Činjenica da je homoseksualizam dobio suženi prostor u pogledu ljudskih prava u mnogim zemalja u svetu, osobito u promotivnom smislu, govori o snažnom uticaju kulturnih, verskih i tradicionalnih faktora koji su uticali na donošenje konačne odluke - koja će individualna i grupna prava dobiti status opštih društvenih normi tj. ljudskih prava. Taj process je pitanje demokratske većine i same demokratije. U tom smislu možemo, dakle, da analiziramo i raspravljamo o ljudskim pravima s aspekta definisanja kulture jedne zajednice kao neodvojivi milje u kome ljudi traže smisao zajedničkog života (Baeker, 2000). U kontekstu ove tvrdnje i kultura jedne zajednice može biti uzeta kao kontekst demokratskih prava (Kymklicka 1995). Ovo ima poseban značaj u tradicionalnim zajednicama kao što su države sa jakim uticajem verskih zajednica na društveni život.

Još teži zadatak je da se uspostavi hijerarhija važnosti i vrednosti ovih prava i načela u realnom životu, zatim, kako da se uspostavi harmonija u očiglednoj kontradikciji istih (Scott 1989). Ovi problemi, nažalost ostaju otvoreni za daljne teoretske diskusije. Međutim, postoji konsenzus oko jedne suštinske stvari, koja je logična po sebi, a to je, uzajamna uslovljenost ovih prava u njihovom svakodnevnom životu (full belly thesis). Čovek ne može da bude slobodan kako politički tako građanski ukoliko ne uživa minimum socijalnih, ekonomskih i kulturnih prava, i obrnuto. Bečka Deklaracija 1993. potvrđuje ovu logičnu pretpostavku povezanosti i jedinstvene uslovljenosti ovih prava.

Većina zemalja u svetu nije prihvatila promotivne homoseksualne aktivnosti kao opšteprihvaćene društvene norme.

Koliko su LGBT prava dobila status ljudskih prava i sloboda, jasno se može zaključiti iz mape Slobodne Enciklopedije (Vikipedija 2009). Jasno se može zaključiti da je velika većina država i regiona u svetu odbacila tezu da homoseksulne aktivnosti treba da dobiju status ljudskih prava i samim tim, da budu pravno zaštićena.

Teget plava - priznati homoseksualni brakovi; siva - nepriznati homoseksulni brakovi i ostale aktivnosti homoseksualaca; plava - nepriznati homoseksualni brakovi, ali prepoznata prava na homoseksualni odnos ili akt (Australija). Ostale regije u plavom uglavnom ne prepoznaju homoskesualne odnose kao legalne, ili su u formi neregistrovane kohabitacije (Argentina i Brazil) ili bez službenih podataka; oker i braon - strogo zabranjene sve homoseksualne aktivnosti, dok braon zona uključuje čak i smrtnu kaznu

Zaključak

LGBT pokret danas je prerastao u globalni politički, kulturni front koji se aktivno bori protiv diskriminacije i seksualne opresije. Oblici njihove aktivnosti su široke i podrazumevaju razna lobiranja, publikacije, filmove, tribine i ulične manifestacije ili parade ponosa. Međutim oblik i način njihovog delovanja treba sagledati u širem kulturnom, religijskom, tradicionalnom i domaćem-specifičnom pravnom kontekstu, dakle, kontekstualno.

Ukoliko demokratska većina prihvati gej promociju, kao što je gej parada u centru Beograda, onda je to opšteprihvaćena manifestacija koja treba da protekne u skladu sa svim vrednostima jednog civilizovanog društva. Svako nasilje i huliganstvo, u tom slučaju, bili bi neprihvatljivi i anti demokratski.

Zabrana gej parade, međutim, u centru grada nije kršenje ljudskih prava. Ona ima svoje utemeljenje u međunarodnom pravnom sistemu, i prihvaćena je u većini članica UN. Internacionalni pravni sistem, iako nejedinstven i kontradiktoran, ostavlja prostor svakoj članici UN da u finom i fer balansu između individualnog, grupnog i kolektivnog prava, i kontekstualnosti njihovog rešavanja odluči koje su to vrednosti većine koje čine stub demokratskih vrednosti društva. Dakle, gej parada je, pre svega, demokratsko pitanje, a objašnjenje o zabrani gej parade je najmanje u svetlu sigurnosti građana Beograda zbog narasle homofobije i mogućeg nasilja. Upravo suprotno, nestručna, i neadekvatna rasprava koja je prethodila zabrani parade i skupštinskoj raspravi o ljudskim pravima LGBT populacije, samo proizvodi i produbljuje homofobiju i narušava ugled Srbije u svetu.