NSPM Analize God I, br. 4

Milan Radulović

Odnosi države i verskih zajednica u Srbiji

u drugoj polovini 20. veka .......................................................5

Dr Slobodan G. Marković, Institut za evropske studije, Beograd

Klerikalizam u Srbiji: mit ili stvarnost? ......................15

Saša Gajić

Odnosi države i crkve:
nužnosti i granice "politizacije" ....................................29

Branko Radun

Crkva izmežu Scile i Haribde ...............................................................................35

Živica Tucić

Ukrajina – unutarpravoslavni i mežuhrišćanski kamen spoticanja ...........47

Slobodan Durmanović

Dosije – Republika Srpska deset godina posle Dejtona .....................................61

Podsetnik ....................................................................................................................85

Rezimei / Rezimei na engleskom  .......................................................................... 103

Rezimei:

Milan Radulović

Odnosi države i verskih zajednica u srbiji u drugoj polovini 20. veka

U drugoj polovini 20. veka uočljive su sledeće faze u odnosima između verskih zajednica i države: vreme terorisanja (1944-1955); vreme kontrolisanja (1956-1986); vreme manipulisanja (1987-2000); vreme improvizovanja (2001-2003) i vreme legalizacije, afirmacije i integracije (od 2004. do danas). Da bi se odnosi države i crkve uredili na moderan demokratski način, neophodno je pre svega da država na pravi način legitimiše istorijske crkve i verske zajednice u Srbiji. To znači da mora da donese zakon kojim se te zajednice priznaju kao javne crkve, odnosno javni kulturni i socijalni sistemi koji vrše autohtonu i nezamenjivu ulogu u društvu. Utvrđivanjem novog pravnog položaja crkava i verskih zajednica treba da se vaspostavi njihov kontinuitet u pravnom subjektivitetu koji su dobile u zakonodavstvu Kraljevine Srbije i Kraljevine Jugoslavije. Tako bi se otklonila njihova pravna degradacija i svođenje crkve na obič no udruženje građana, nevladinu organizaciju ili privatno pravno lice.

Ključne reči: Srpska pravoslavna crkva, hrišćanstvo, država, crkva, politika.

Slobodan G. Marković

Klerikalizam u Srbiji: mit ili stvarnost?

U ovom radu se ispituje da li u Srbiji ima klerikalizma. Za klerikalizaciju, u jednom demokratskom društvu, potrebno je da se ispune bar tri uslova: da broj tzv. institucionalnih vernika znatno prelazi polovinu stanovništva, da postoji istorijska tradicija jakog klerikalnog duha i da crkva kao ustanova poseduje dovoljno ekonomske i političke moći da se nametne državi kao jednak ili stariji partner. Analiza pokazuje da ni jedan od ovih uslova u Srbiji nije ispunjen. Najpre, uverenih (u pravom smislu institucionalizovanih) pravoslavnih vernika u Srbiji ima svega 8,5%. Drugo, u Srbiji je, tokom 19. i 20. veka država vladala crkvom, a nikada crkva državom. I treće, SPC nikada nije bila, niti je danas, poseban ekonomski faktor u Srbiji. Otuda autor zaključuje da su sve priče o klerikalizaciji Srbije najobičniji politički mit.

Ključne reči: Srpska pravoslavna crkva, hrišćanstvo, država,   crkva, politika.

Saša Gajić

Odnosi države i crkve: nužnosti i granice " politizacije "

Za razliku od države i društva kao oblika ljudske zajednice, crkva predstavlja duhovnu, kvalitativno drugačiju zajednicu. Ona egzistira u okviru ovih zajednica i sa njima se ne podudara, već ih u svojoj duhovnoj dimenziji nadilazi. Crkva kao duhovna zajednica ne poseduje nekakvu "horizontalnu" političku ideologiju. Ali, iz same srži hrišćanske vere proizlazi specifična "politička filozofija" brige za društvo i ličnosti koje ga čine. Brinući se prvenstveno, ali ne i isključivo za duhovni život svojih verujućih pripadnika, crkva se osvrće i na goruće socijalpolitičke teme, apelujući na savest državnika i svih građana da iznažu najbolje odgovore na izazove savremenosti. I premda među pripadnicima Srpske pravoslavna crkve (naroda i sveštenstva) nema mnogo onih koji duboko promišljaju šire društvene pojave i ono što je najvažnije – njihove duhovne uzroke i posledice do kojih mogu da dovedu – SPC je u tragičnim vremenima po svoj narod ostala verna svojoj hrišćanskoj tradiciji i svojoj "nebeskoj politici", čiji glavni moto jeste i treba da ostane taj da je politika samo sredstvo, a čovek cilj.

Ključne reči: Srpska pravoslavna crkva, hrišćanstvo, država, crkva, politika.

Branko Radun

Crkva izmežu Scile i Haribde

Srpska pravoslavna crkva doživela je u dvadesetom veku tragediju, a sredinom veka i pravi martirijum. Sa slomom socijalističkog poretka i raspadom države SPC je izašla iz istorijskog zapećka. Slobodan Milošević je, u vreme uspona 1987–1990, koristilo da se u javnosti pojavljuje sa episkopima i patrijarhom. Mežutim, od studentskog protesta 1992. i 1996, preko traženja Miloševićeve ostavke 1999. godine, do podrške objedinjavanju opozicije 2000, SPC je pomogala da se ostvare ciljevi demokratske opozicije. Danas se, naročito u svetlu dekonstrukcije institucija i razočaranja u "srpsku demokratiju", javljaju, zasad usamljeni i marginalni, i glasovi sa konzervativne desnice. Oni pozivaju crkvu na direktnije političko angažovanje. Sa druge strane, čuju se zahtevi levice da se Crkva povuče u čisto "duhovno", "liturgijsko" i humanitarno polje. Ovo bi vodilo ka getoizaciji crkve u odnosu na društvenu realnost. Crkva može pomoći sebi i široj zajednici samo ako se socijalno i kulturno integriše u društvo i uspe da sa državom sarađuje na opšte dobro, a pri tom zadrži nezavisnost u odnosu na političku sferu.

Ključne reči: Srpska pravoslavna crkva, hrišćanstvo, država, crkva, politika.

Živica Tucić

Ukrajina – unutarpravoslavni i međuhrišćanski kamen spoticanja

U Ukrajini danas deluje čak desetak suparničkih pravoslavinih crkava, zatim unijatska i konačno jaka rimokatolička crkva. Smatra se da se na ukrajinskom tlu vode dve velike bitke. Prva je između pravoslavlja i katoličanstva. Ona se vodi zbog pokušaja Vatikana da unijatski model, primenjen u Ukrajini, proširi na celo područje bivšeg Sovjetskog Saveza i drugih poslekomunističkih zemalja. Druga bitka tiče se nastojanja Carigradske patrijaršije da uspostavi dominaciju u pravoslavlju. Carigrad namerava da otvori svoje predstavništvo u Kijevu i Lavovu. To će voditi prekidu odnosa između Moskovske i Carigradske patrijaršije. Oba središta očekivala bi od ostatka pravoslavlja da se svrsta na jednu od strana. Carigrad bi tada mogao da računa na "jelinski blok" u pravoslavlju, na Aleksandrijsku i Jerusalimsku patrijaršiju, crkve Kipra i Albanije, ali i Češke, Finske i Rumunije. Srbima i Bugarima bi ma koja odluka teško pala. Tako bi se celokupno pravoslavlje našlo u podeli u kakvoj nikada nije bilo.

Ključne reči: Moskovska patrijaršija, Carigradska patrijaršija, unijatska crkva, Vatikan

Slobodan Durmanović

Republika Srpska: Od " države u začetku " do sumnje u opstanak entiteta

U svom prilogu povodom desetogodišnjice potpisivanja Dejtonskog sporazuma, autor daje pregled razvoja post-dejtonske Bosne i Hercegovine, sa posebnim osvrtom na stvaranje entiteta Republika Srpska. Autor pokazuje kako su kontinuirano, pod pritiskom međunarodne zajednice, s jedne strane, kao i teretom unutarsrpskih političkih sukoba i kalkulacija srpskih političkih aktera s druge, tokom ovih godina derogirane i suspendovane nadležnosti institucije Republike Srpske. Na taj način RS je od jedne paradržavne tvorevine u konfederalnoj Bosni pretvorena u autonomnu oblast unutar federalne BiH, sa neizvesnom perspektivom opstanka čak i u tom redukovanom obliku.

  Ključne reči: Bosna i Hercegovina, Dejtonski sporazum, entitet, Republika Srpska.