Redovni brojevi | |||
Broj 1-2/2008 Tema: Kosovo i evropski identitet Srbije |
Uvodnik
Tema ovog broja Nove srpske političke misli je Kosovo i evropski identitet Srbije. Reč je o pitanju u odnosu na koje se ne samo prepoznaju i povlače demarkacione linije na srpskoj političkoj sceni, nego – što je u teorijskom, naučnom i kulturološkom smislu daleko važnije – u velikoj meri artikuliše, uobličava i usmerava celokupno stvaralaštvo iz oblasti društvenih nauka i određuje njegov dalji pravac. Od odgovora na pitanje kako ćemo razumeti pitanje Kosova i pitanje svog evropskog identiteta, odnosno, pitanje odnosa srpskog nacionalnog identiteta i nadnacionalne, evropske vrednosne i političke identifikacije i njihovu međusobnu vezu umnogome zavisi kakav će identitetski obrazac ovog naroda biti uspostavljen i kakav će biti referentni okvir unutar kojeg će se graditi buduća srpska politikologija i društvena nauka, kao i srpski duhovni i kulturni prostor. S druge strane, problematizacija Kosova i evropskog identiteta, iako na prvi pogled može tako delovati, nije samo srpsko pitanje i pitanje o Srbiji. To je problem širih razmera u političkom, pravnom, sociološkom i filozofskom smislu, s obzirom da sobom otvara kako načelno pitanje odnosa nacionalnog i nadnacionalnog identiteta, tako i pitanje o samom projektu i budućnosti EU (kao prvog transnacionalnog saveza u istoriji) u svetlu aktuelnog okretanja prema kategorijama države i nacije u postglobalnom svetu. Najzad, ovo pitanje podrazumeva i niz stručnih rasprava do kojih je došlo povodom samoproklamovane nezavisnosti Kosova suprotno međunarodnom pravu i činjenici da nikada i nigde u novijoj istoriji suverenost jedne države nije bila dovedena u pitanje na način na koji je to učinjeno u slučaju Srbije. Na taj način, pitanje Kosova i evropskog identiteta istovremeno se ispostavlja i kao pitanje o državi, suverenosti, pravu, demokratiji, sadašnjosti i budućnosti Evrope, i, sa druge strane, kao normativno pitanje o vrednostima, značenju, smislu i tekovinama evropske civilizacije, dakle, pitanje koje je, stoga, od značaja i za svetski politikološki, sociološki, pravni i političko-filozofski diskurs. Šta je, dakle, evropski odgovor na evropski problem? Kakav je stvarni odnos srpskog nacionalnog identiteta i evropskog identiteta većine srpskog naroda? U kom smislu je pitanje Kosova neodvojivo i paradigmatično za srpski nacionalni identitet? Odnosno, nije li, naprotiv, upravo ideja o Kosovu kao neodvojivom delu Srbije zasnovana na principu multietničnosti, a ne na nacionalnom principu? U kakvom odnosu stoje kategorije suverenosti i secesije prema pitanju identiteta? Da li je moguća i u praksi ostvariva ideja o istovremenom ostvarenju nacionalnog i nadnacionalnog identiteta? Koja je veza između identiteta i demokratije? Ovo su neka od pitanja na koje ugledni politikolozi, sociolozi, filozofi i istoričari odgovaraju u tematskom bloku ovog broja Nove srpske političke misli. Temat započinje analizom Radmile Nakarade u kojoj se argumeniše u prilog teze da se celokupan odnos EU prema raspadu bivše SFRJ, a naročito kosovskom pitanju, pokazao kao neadekvatan i u suštinskom smislu „neevropski“. Sledi filozofski prilog Bogdane Koljević, u kojem se nadnacionalni i nacionalni identitetski obrasci razmatraju kroz političke projekte SAD i EU u protekloj deceniji, sa posebnim osvrtom na Kosovo i Metohiju i pitanje demokratije. Slobodan Samardžić analizira ideju o „precedentnom karakteru“ kosovskog problema kao klasičnog slučaja zahteva za secesijom, dok Goran Nikolić izlaže strukturu demografskih procesa na Kosovu i Metohiji nakon Drugog svetskog rata i društvene posledice tog procesa. Sociološki rad Slobodana Miladinovića izlaže rezultate empirijskih istraživanja srpskog javnog mnjenja o problemu Kosova i Metohije, a u prilogu Ivone Lađevac i Dragana Đukanovića iznosi se zaključak o samo prividnoj multietničnosti i stvarnoj etničkoj podeljenosti na prostoru Kosova. U analizi Jelene Ponomarjove izlaže se ideja o kvazidržavnosti kao obliku širenja globalnog upravljanja, dok se u prilogu Dragomira Anđelkovića obrazlaže ideja o Kosovu kao ogledalu evropskog identiteta Srba. U rubrici Ogledi donosimo kritičku analizu Vladana Kutlešića povodom mišljenja Venecijanske komisije o novom ustavu Srbije, kao i tekst Nade Raduški, koja daje uporedni pregled modela po kojima se manjinska pitanja rešavaju u različitim evropskim državama. U istoj rubrici objavljuju se i radovi Lorne Štrbac i Zorana Krstića o različitim aspektima problema globalizacije, kao i razmatranje Dejana Vuka Stankovića o Poperovoj i Hajekovoj kritičkoj reviziji kolektivizma. U ovom broju Nove srpske političke misli objavljujemo i prevod nedavno preminulog ruskog filozofa Aleksandra Panarina, kao i osvrte, recenzije i prikaze Dejana Petrovića, Dobrice Gajića, Nebojše Vukovića, Marija Brudara, Milice Vesković i Slaviše Orlovića.
Uvodnik ........................................................................................3
TEMA BROJA: KOSOVO I EVROPSKI IDENTITET SRBIJE
Radmila Nakarada Evropski odgovor za evropski problem............................................ 7 Bogdana Koljević Kosovo i Evropska unija: pitanja identiteta i demokratije ......................19 Slobodan Samardžić Suverenost – samoopredeljenje – secesija ............................................33 Goran Nikolić Albanski populacioni bum na Kosovu i Metohiji nakon Drugog svetskog rata ......................51 Slobodan Miladinović Pregovori o statusu Kosova – pogled iz srpskog ugla: između pravednog i realnog ......................67 Ivona Lađevac i Dragan Đukanović Kosovo – između proklamovane multietničnosti i stvarne etničke podeljenosti ......................93 Jelena Ponomarjova Kvazidržavnost kao instrument hegemonije: slučaj Kosovo ......................105 Dragomir Anđelković Kosovo kao ogledalo evropskog identiteta Srba ............................................121 Ogledi Vladan Kutlešić Venecijanska komisija o Ustavu Srbije ............................................137 Nada Raduški Rešavanje manjinskog pitanja u razvijenim evropskim državama – Olandska ostrva kao uzor ......................153 Lorna Štrbac Kulturna globalizacija ............................................167 Zoran Krstić Globalizacija i desuverenizacija ............................................189 Dejan Vuk Stanković Poperova i Hajekova kritička revizija kolektivizma ............................................207
Prevod Aleksandar Panarin Hrišćanski fundamentalizam protiv „tržišnog terorizma“ ......................227
Osvrti, recenzije, prikazi Dejan Petrović Partnerstvo umesto neprijateljstva (DŽon Lojd, Šta mediji rade našoj politici) ......................249 Dobrica Gajić Balkan u 19. veku (Anđelo Tambora, Kavur i Balkan) ............................................253 Nebojša Vuković Budući put Rusije (Юriй Nikolaevič Golubčikov, Vladimir Fedorovič Nesterenko, Buduщee Rossii) ......................265 Mario Brudar Uzaludan angažman (Branislav Krstić, Amputirano Kosovo – odbrana Miloševića koja traje) ......................272 Milica Vesković Od mita do identiteta (Pjotr Kuncevič, Legenda Evrope) ............................................275 Slaviša Orlović Od slobode jednog do slobode svih (Vojislav Stanovčić, Politička teorija) ............................................279
Contents ..................................................................287
Radmila Nakarada Fakultet političkih nauka Beograd EVROPSKI ODGOVOR ZA EVROPSKI PROBLEM Sažetak: U radu se polazi od teze da je odnos EU prema raspadu Jugoslavije, a posebno prema kosovskom zapletu u velikoj meri suspendovao principe na kojima se ona sama uzdigla i koje je promovisala. Na taj način razgradila je mirovni konsenzus, kao i konsenzus o nenasilnom menjanju granica, čime je doprinela uspostavljanju vladavine nad pravom, rehabilitovanju sile i širenju konfuzije i haosa. Razloge za posezanjem za neevropske odgovore EU autor nalazi u njenim hegemonskim aspiracijama, potrebi unutrašnjeg disciplinovanja i pacifikacije Srbije. Autor se na kraju osvrće na protivrečnosti realizma koji ne izvodi do kraja konsekvence svog pragmatizma. Ključne reči: EU, Srbija, Kosovo, međunarodno pravo, mirovni konsenzus, realizam, iluzije, sila.
Bogdana Koljević Nova škola za društvena istraživanja Njujork KOSOVO I EVROPSKA UNIJA: PITANjA IDENTITETA I DEMOKRATIJE Sažetak: U članku se polazi od razmatranja odnosa nacionalnih i nadnacionalnih identitetskih obrazaca u savremenoj političkoj teoriji i praksi. Autor iznosi argument da je ideja o „svetskoj državi“, suprotno samoproklamovanoj zamisli i zajedno sa idejom o univerzalnom modelu liberalno-zapadne demokratije, zapravo poslužila za afirmaciju američkog nacionalnog interesa. Politički projekt SAD u protekloj deceniji realizovan je kao sinteza neopragmatizma, postmodernizma i kriptošmitijanizma, i nedostatak jasne i dosledne ideološke profilisanosti jedan je od osnovnih razloga neuspeha ovog projekta, kao i propratnog diskreditovanja ideja demokratije i pluralizma. Projekt EU, s druge strane, kao prvi transnacionalni savez u istoriji, pojmovno i praktično sadržao je mogućnost za obrazovanje političke zajednice sa drugačijim identitetskim obrascem, ali nedostatak konceptualnog okvira i saglasja oko vodećih principa doveo je do narastajućeg utiska o nerealnosti evropskog identiteta, bilo da je reč o pravnoj ili normativnoj komponenti. Kontekst u kojem se strateška konvergencija SAD i EU neprestano povećava doveo je u pitanje ne samo politički subjektivitet EU, već i evropsku ideju demokratije i strukturu međunarodnih odnosa u celini. Arbitraran odnos prema pitanju nacionalnog identiteta i međunarodnom pravu proizveo je dilemu o izboru Srbije između Kosova i Metohije i EU, čime je EU neposredno stala na stranu konstituisanja proizvoljnog „društva demokratija“, kao proizvoda ideje liberalnog intervencionizma. Ključne reči: nacionalni identitet, demokratija, transnacionalni identitet, Kosovo i Metohija, Evropska unija, SAD, liberalni intervencionizam.
Slobodan Samardžić Fakultet političkih nauka Beograd Suverenost – samoopredeljenje – secesija* na primeru otcepljenja Kosova Sažetak: U ovom članku autor polazi od činjenice da je proteklih godina na Kosovu i Metohiji na proveri istovremeno bila sposobnost međunarodne zajednice, spremnost Srba i Albanaca da postignu kompromis, kao i pitanje smisla vrednosti na kojima počiva savremeni politički, naročito evropski, poredak. U tom kontekstu, autor analizira ideju o „presedanu“, razlikujući negativno značenje presedana u međunarodnim odnosima i pozitivno značenje, kao mogući način uređenja unutrašnjih odnosa. Argument da se „precedentni karakter“ kosovskog problema ni na koji način ne treba razumeti kao „presedan“ u prvom smislu autor izlaže kroz analizu „kosovskog slučaja“ kao klasičnog slučaja zahteva za secesijom, tj. kroz političko-pravnu činjenicu da je spor između Srba i Albanaca sukob između suverenosti i secesije. U drugom delu, polazeći od uvida je reč o sukobu između prava na suverenost države i prava na samoopredeljenje jedne etničke zajednice, razmatraju se pravnonormativni pristup i teorijski pristup ovom problemu. Autor zaključuje da se u oba smisla pitanje opravdanosti secesije suočava sa teškoćama i formalne i materijalne prirode, kao i da su posledice secesije Kosova i Metohije, kao „presedana“ u negativnom značenju, trajno konfliktnog karaktera u pogledu budućnosti i stabilnosti Balkana. Ključne reči: suverenost, secesija, jedinstven slučaj, samoopredeljenje, pravnonormativni pristup, teorijski pristup, stabilnost.
Goran Nikolić NSPM Beograd ALBANSKI POPULACIONI BUM NA KOSOVU I METOHIJI NAKON DRUGOG SVETSKOG RATA Sažetak: Povećanje broja Albanaca na Kosovu i Metohiji u periodu nakon Drugog svetskog rata rezultat je demografskih procesa koji su se među njima odvijali u ovom periodu (povećanje razlike između nataliteta i mortaliteta). Merama ekonomske, zdravstvene, prosvetne i socijalne politike, kao i povećanjem životnog standarda, došlo je do značajnog pada smrtnosti (odraslih i odojčadi), dok je natalitet stagnirao ili blago padao. Privreda, zbog svoje strukture, nije bila u stanju da prihvati viškove radne snage, pa tako ni da stvori ekonomsku podlogu za emancipaciju albanske žene. Planiranju porodice među kosovsko-metohijskim Albancima opirao se žilav patrijarhalni sistem. Kontroli rađanja opirali su se moral, predrasude i neznanje. Konzerviranju patrijarhalnog sistema pomagao je i komunistički režim kako samom svojom prirodom (kolektivizam), tako i politikom paktiranja i inkorporiranja (u sebe) patrijarhalnih vrhova. Ključne reči: Albanci, Kosovo i Metohija, natalitet, mortalitet, patrijarhalni sistem.
Slobodan Miladinović Fakultet organizacionih nauka Beograd PREGOVORI O STATUSU KOSOVA – POGLED IZ SRPSKOG UGLA: IZMEĐU PRAVEDNOG I REALNOG Sažetak: Rezultati empirijskih istraživanja ukazuju na to da u svesti građana Srbije, kao modalni, dominira stav koji iskazuje više od polovine građana da bi najpravedniji ishod pregovora o statusu Kosova i Metohije trebalo da bude (proširena) autonomija u okviru Srbije. S druge strane, veliki broj njih smatra da će se pregovori završiti samostalnošću Kosova i Metohije. Konstatuje se da aksiološki momenat ima presudnu važnost u zauzimanju stava o pravednom ishodu, te da se o racionalnim motivima malo razmišlja. Ovo potvrđuju i podaci da je većina građana ubedljivo protiv mogućnosti da se ubrzano priključenje Evropskoj uniji uslovi davanjem (prihvatanjem sa srpske strane) autonomije Kosovu i Metohiji. U tekstu se analizira uticaj partijsko-političkog i ideološkog determinizma na zauzimanje stavova o kosovskoj krizi i zaključuje se da postoje dve grupe glasača i simpatizera vodećih parlamentarnih stranaka koje se mogu prikazati kao tvrda (DSS, SRS i SPS) i meka (LDP, G17 plus i DS) linija u formulisanju stavova vezanih za budući ishod pregovora o statusu Kosova, s tim da se opredeljeni glasači LDP-a pokazuju kao ultrameka linija. Na kraju se daje osvrt na socio-istorijski kontekst kosovske krize i ukazuje na moguće pravce njenog rešavanja, pri čemu se kao najrealnija i istorijski najproduktivnija razmatra uspostavljanje dugoročnog protektorata Ujedinjenih nacija na Kosovu i Metohiji. Ključne reči: partijsko-politički i ideološki determinizam, etnički konflikt, secesionizam, vrednosna svest.
Ivona Lađevac i Dragan Đukanović Institut za međunarodnu politiku i privredu Beograd KOSOVO – IZMEĐU PROKLAMOVANE MULTIETNIČNOSTI I STVARNE ETNIČKE PODELjENOSTI* Sažetak: Autori u ovom radu analiziraju međuetničke odnose na Kosovu nakon jednostrano proglašene nezavisnosti ovog entiteta 17. februara 2008. godine. S tim u vezi oni posebno ukazuju na drastičnu izmenu etničke strukture pokrajine u razdoblju od 1981. do 2008. godine, kao i na evoluciju nastanka neformalne srpske teritorijalne autonomije na Kosovu – ZajednicesrpskihopštinainaseljaKosovaiMetohijeod 2003. godine. Poseban akcenat u ovoj analizi stavljen je na ustavno regulisanje statusa etničkih zajednica na Kosovu, kao i na njihovu zagarantovanu zastupljenost u političkim institucijama i organima javne uprave. Međutim, autori zaključuju da je Kosovo u skladu sa Ustavom iz 2008. godine i pored brojnih građanskih proklamacija zapravo definisano kao etnonacionalna „država“ Albanaca. Ključne reči: Kosovo, Sveobuhvatni predlog za rešenje statusa Kosova, Ustav, međuetnički odnosi, Albanci, Srbi, Zajednica srpskih opština i naselja Kosova i Metohije, Romi, Bošnjaci, Goranci, Turci.
Jelena Ponomarjova Fond za stratešku kulturu Moskva Kvazidržavnost kao instrument hegemonije: slučaj Kosovo Sažetak:Ovaj rad razmatra korene kosovskog problema, polazeći od Berlinskog kongresa 1878. godine, i pojavu kvazidržavnosti povezuje sa širenjem globalnog upravljanja. U situaciji kada se zaoštrava svetska konkurencija po pitanju mineralnih resursa, težnja za uspostavljanjem režima spoljašnjeg upravljanja na Kosovu veoma je logična. Vodećim zapadnim državama nije odgovarala opcija očuvanja Kosova pod jurisdikcijom Beograda sa prihvatanjem Srbije u „veliku Evropu“, već je kudikamo bolje rešenje „internacionalizacija“ srpskih resursa. Naime, nakon raspada bipolarnog sveta upravo ova varijanta mogućnosti dobijanja pristupa sirovinama postala je jako popularna među zemljama-hegemonima. U tom smislu, Kosovo ne predstavlja „jedinstven slučaj“, već je samo jedan od jasnih primera stvaranja veštačkih teritorijalno-političkih subjekata sa „problematičnom“ državnošću. Ključne reči: kvazidržavnost, globalno upravljanje, Kosovo, nezavisnost.
Dragomir Anđelković Nova srpska politička misao Beograd KOSOVO KAO OGLEDALO EVROPSKOG IDENTITETA SRBA Sažetak:Ovaj rad je usredsređen na organsku vezu između evropskog identiteta Srba i politike aktivne zaštite teritorijalnog integriteta Srbije. Evropske integracije su proizašle iz interesa Francuske, Nemačke i drugih zemalja EU, a nisu rezultat emocija. Uspon Zapada bio je utemeljen na pragmatizmu i težnji ka većoj moći, a ne na altruizmu. Latinska reč identitas, iz koje je izveden termin identitet, znači „istovetnost“. Otuda spremnost da se istrajno brane vitalni nacionalni interesi predstavlja pravi test evropskog identiteta Srba. Svaka država u sastavu EU to čini, čak i u vezi sa pitanjima koja nisu tako važna kao što je teritorijalni integritet zemlje. Reći „Kosovo je Srbija“, i biti spreman da se u prilog tome dugoročno radi, ujedno znači i da su Srbi Evropljani na isti način kao što su to Englezi, Francuzi ili Nemci. Ključne reči: identitet, nacionalni interes, teritorijalni integritet, pragmatizam, doslednost, napredak, Evropa, Srbi, Kosovo.
Vladan Kutlešić Megatrend univerzitet Beograd VENECIJANSKA KOMISIJA O USTAVU SRBIJE Sažetak: Venecijanska komisija osnovana je 1990. godine kao savetodavno telo za ustavna pitanja Saveta Evrope i prema tvrdnji njenih članova postala je međunarodno priznati nezavisni pravni savetodavac koji pruža ustavnopravnu prvu pomoć pojedinačnim državama. Pre nego što kritički razmotri sadržinu Mišljenja Komisije o Ustavu Srbije treba ustanoviti od koga, kakva i kome se nudi prva pomoć, a naročito da li je ta prva pomoć stručna i nezavisna. Nakon razmatranja Mišljenja Komisije o Ustavu Srbije zaključuje se da je ono duboko i teško opterećeno političkim preferencijama, da je njegov stručni značaj, sem manjeg broja izričito naznačenih izuzetaka, mali, a ponekad i trivijalan i da Ustav Srbije zaslužuje ozbiljniju i stručniju ocenu i kritiku od one koju je iznela Venecijanska komisija. Ključne reči: Venecijanska komisija, Ustav Srbije, pravna pomoć, pravna analiza.
Nada Raduški Institut društvenih nauka Beograd REŠAVANjE MANjINSKOG PITANjA U RAZVIJENIM EVROPSKIM DRŽAVAMA – OLANDSKA OSTRVA KAO UZOR Sažetak: Zaštita manjina predstavlja jedno od ključnih političkih pitanja, budući da nacionalne manjine mogu biti kako faktor unapređenja međususedskih odnosa, tako i stalni „kamen spoticanja“. Položaj i zaštita manjina su dobar pokazatelj efikasnosti manjinske politike, politike multikulturalnosti, stepena demokratizacije i političke stabilnosti svake države. Etnički konflikti i manjinski problemi našli su plodno tlo na području Balkana, ali nisu nepoznati ni u razvijenim demokratskim državama. Pozitivna iskustva nekih od razvijenih evropskih zemalja mogu predstavljati putokaz ka rešavanju manjinskih problema u drugim državama. Iz tog razloga posebnu pažnju posvetićemo analizi većinsko-manjinskih odnosa u Finskoj, koja je pitanje položaja i zaštite švedske nacionalne manjine na Olandskim ostrvima rešila na izuzetno efikasan i uspešan način. Ključne reči: etnički konflikti, nacionalne manjine, Finska, autonomija, Olandska ostrva.
Lorna Štrbac NSPM Beograd Kulturna globalizacija Sažetak: U radu se analizira pojam kulturne globalizacije. Ukazuje se na fenomen reaktuelizacije pojma kulture u sociologiji, i ističu faktori koji su doprineli toj reaktuelizaciji. Teorijska reaktuelizacija pojma kulture je kompatibilna promenama u samoj stvarnosti koje su proistekle iz kulturne globalizacije. Kulturna globalizacija ima različite aspekte i kontradikcije, može se shvatiti ne samo kao vesternizacija, nego i kao proces koji ugrožava i zapadnu kulturu. Pomenuta je uloga globalnih medija u kulturnoj globalizaciji. Na kraju je stavljen akcenat na kulturni neoliberalizam koji zajedno sa političkim i ekonomskim neoliberalizmom stvara konzistentan ideološki projekat legitimacije globalnih promena. Ključne reči: kultura, kulturna globalizacija, globalni mediji, kulturni neoliberalizam.
Zoran Krstić Fakultet političkih nauka Univerzitet u Beogradu GLOBALIZACIJA I DESUVERENIZACIJA Sažetak: Klasično određenje države obuhvata tri elementa: teritoriju, stanovništvo i suverenu vlast. U užem, tzv. klasnom veberovskom smislu država je organizacija vladajuće klase koja raspolaže monopolom legitimne fizičke prinude. U užem, organizacionom smislu država predstavlja organizaciju političkih aktera: političkih partija, interesnih grupa, grupa za pritisak, političkih pokreta, nevladinih organizacija, pojedinaca kao birača itd. U najužem funkcionalno-institucionalnom smislu, država je organizacija političke vlasti: izvršne, zakonodavne i sudske vlasti. Novo doba koje je počelo sa procesom globalizacije radikalno je izmenilo pomenutu sliku države. Umesto države kao suverene vlasti dobili smo državu sa bitno ograničenom vlašću. Talas globalizacije je doveo do promene statusa i uloge nacionalnih država u procesu formiranja savremenog globalnog sistema, tj. zadiranja „supranacionalnih“ organizacija, poput MMF-a, Svetske banke i Evropske unije, u unutrašnje stvari suverenih država. Posledica toga jeste redukcija nacionalnog suvereniteta. Ključne reči: globalizacija, suverenizacija, demokratizacija, nacionalna država, politički sistem, partije, vladine i nevladine organizacije, Evropska unija, Ujedinjene nacije.
Dejan Vuk Stanković Učiteljski fakultet Beograd Poperova i Hajekova kritička revizija kolektivizma Sažetak: Autor analizira osnovne pretpostavke i glavne stavove Fridriha Avgusta fon Hajeka i Karla Rajmunda Popera, dvojice dvadesetovekovnih kritičara kolektivističkih ideologija i naučno-filozofskih teorija koje predstavljaju njihov intelektualni bekgraund. Posmatrana u svom tematskom kontekstu, Poper-Hajekova kritička analiza kolektivizma je sveobuhvatna i radikalna. Ona obuhvata oblasti etike, politike, ekonomije, epistemološko-metodoloških razmatranja. Kao i u slučaju svih socio-politički senzitivnih učenja, i Poper i Hajek su svoja teorijska shvatanja zasnovali i usavršavali pod značajnim uticajem istorijskih događaja koji su obeležili 20. vek. Ipak, iako su teorijsko-naučna shvatanja ove dvojice filozofa pod značajnim uticajem socio-istorijskih događaja, ona se ne mogu isključivo svesti na njih. U sklopu njihovih učenja razvijena je plauzabilna pojmovna aparatura koja svedoči o značajnom nivou njihovog objektivno-racionalnog sadržaja nesvodivog na vanteorijske faktore njihove interpretacije. Bez obzira na mnoge plauzabilne prigovore, konceptualni okvir ovih teorija tvori njihovu informativnu vrednost. Informativna vrednost očituje se u dvostrukom smislu: 1) stvaranje plauzabilne eksplanatorne osnove za razumevanje kraha socijalističkih političko-ekonomskih poredaka i 2) objašnjenje komparativnih prednosti liberalne demokratije i kapitalističkog modela ekonomije u odnosu na njihovu socijalističku političko-ekonomsku alternativu. Ključne reči: Fridrih fon Hajek, Karl Poper, etika, politika, ekonomija, socijalistički političko-ekonomski poredak, liberalna demokratija, kapitalistički model ekonomije.
Aleksandar Panarin HRIŠĆANSKI FUNDAMENTALIZAM PROTIV „TRŽIŠNOG TERORIZMA“* Sažetak:Savremeno društvo otvoreno se razara (rusko brže od drugih). I razara ga njegov novi „ilegalni čovek“, koji je neočekivano opunomoćen da stvara „tržišne reforme“. Kako je neobično da se u Rusiji duboka ilegala dokopava vlasti već dva puta u toku jednog veka. Na početku 20. veka to je bilo političko podzemlje revolucije, koje je, kao rezultat Oktobarskog prevrata, ustanovilo svoju diktaturu. Na kraju 20. veka na vlast je došlo „ekonomsko podzemlje“ tajnih buržuja, koji su dugo nosili masku partijske nomenklature i konačno odlučili da zbace jaram partijsko-ideoloških obaveza sa sebe, i započnu sa „istinskim životom“. Ali, kao i svako podzemlje, oni se, kao i obično, boje istinske, principijelne i nepodmitljive vlasti. Ideje takve vlasti izgledaju im kao „fundamentalističke“ i zato je borba sa fundamentalizmom, tj. sa svešću, koja je ozbiljno usmerena na više, neprolazne vrednosti, danas proglašena za internacionalnu dužnost liberalnih globalista. Njihov kredo je tržište kao samodovoljan sistem, bez potreba za intervencijom države, niti za mešanjem instancija koje ovaploćuju višu, moralno-religioznu ideju.
NEW SERBIAN POLITICAL THOUGHT
New Edition, vol. XVI (2008), no. 1–2 Editorial ............................................3
TOPIC OF THE ISSUE: KOSOVO AND SERBIA’S EUROPEAN IDENTITY Radmila Nakarada European Response to a European Problem ............................................7 Bogdana Koljević Kosovo and The European Union – Identity and Democracy Issues ......................19 Slobodan Samardžić Sovereignty – Determination – Secession ............................................33 Goran Nikolić Albanian Population Boom in Kosovo after Second World War ......................51 Slobodan Miladinović Kosovo Status Negotiations – A Serbian Point of View ......................67 Ivona Lađevac and Dragan Đukanović Kosovo – Between Proclaimed Multiethnicity and Ethnic Division in Reality ......................93 Elena Ponomareva Quasi-statehood as an Instrument of Hegemony: The Case of Kosovo ......................105 Dragomir Anđelković Kosovo, the Test of the European Identity of the Serbs ......................121 Studies Vladan Kutlešić Venice Commission on The Constitution of Serbia ............................................137 Nada Raduški Solving of Minority Issues in Developed European States – Aland Island as a Paradigm ......................153 Lorna Štrbac Cultural Globalization ............................................167 Zoran Krstić Globalization and Desovereignization ............................................189 Dejan Vuk Stanković Popper’s and Hayek’s Critical Revisions of Collectivism ......................207
Translation Aleksandar Panarin Christian Fundamentalism against “Market Terrorism” ......................227
Rewiews Dejan Petrović Partnership instead of Enmity (John Lloyd: Šta mediji rade našoj politici) ......................249 Dobrica Gajić Balkans in 21st Century (Anđelo Tambora: Kavur i Balkan) ............................................253 Nebojša Vuković The Future Path of Russia (Юriй Nikolaevič Golubčikov, Vladimir Fedorovič Nesterenko: Buduщee Rossii.) ......................265 Mario Brudar Futile Engagedment (Branislav Krstić: Amputirano Kosovo – odbrana Miloševića koja traje) ......................272 Milica Vesković From Myth to Identity (Pjotr Kuncevič: Legenda Evrope) ............................................275 Slaviša Orlović From Individual to Collective Freedom (Vojislav Stanovčić: Politička teorija) ............................................279
Contents ..................................................................287
SUMMARIES Radmila Nakarada EUROPAN RESPONSE TO A EUROPAN PROBLEM Summary This paper starts with the hypothesis that the attitude of EU toward the disintegration of Yugoslavia, and particularly to the Kosovo intricacies, suspended the principles on which it was founded and those it promoted. In that way it undermined peace consensus and the consensus that state borders should not be changed in a violent way, by which it contributed to disturbing the rule of law, rehabilitation of the use of force and spreading chaos and confusion. The author finds that EU resorted to use of non-European responses because of its hegemonic aspirations and because it found it necessary to discipline and pacify Serbia. At the end of the paper the author mentions the contradictions of realism which does not fully develop the consequences of its pragmatism. Key words: EU, Serbia, Kosovo, International Law, peace consensus, realism, illusions, force.
Bogdana Koljević KOSOVO AND THE EUROPEAN UNION – IDENTITY AND DEMOCRACY ISSUES Summary The article begins with a review of the relation between national and supranational identity patterns in modern political theory and practice. The author argues that the idea of a “world state“, contrary to the original plan and along with the idea of the universal model of liberal western democracy actually served to promote American national interest. In the previous decade the implementation of the US political project was a synthesis of neopragmatism, postmodernism and crypto-Schmittianism, and lack of a clear and consistent ideological profile is one of the main reasons for its failure and of discrediting the ideas of democracy and pluralism, which was a side-effect. On the other hand, the EU project, belonging to the first transnational union in history, notionally and practically allowed the possibility of forming a political community with different identity pattern, but lack of conceptual framework and agreement about key principles has lead to the growing impression that forming a European identity is not realistic, regardless of whether we are dealing with its legal or normative components. The context in which strategic convergence of the US and EU permanently expands and it jeopardized both the political subjectivity of the EU, the European idea of democracy and structure of international relations in general. An arbitrary attitude toward the question of national identity and international law has created a dilemma about Serbia’s choice between Kosovo and EU, by which EU indirectly indirectly sided with the constitution of an arbitrary “society of democracies“, which is a product of liberal interventionism. Key words: national identity, democracy, transnational identity, Kosovo, EU, USA, liberal interventionism.
Slobodan Samardžić SOVEREIGNTY – SELF-DETERMINATION – SECESSION Summary The starting point of this article is that in recent years Kosovo proved to be a good testing ground for checking the capability of the international community, readiness of both Serbs and Albanians to make compromise and the values underlying the modern political order, especially the one established in Europe. In that sense, the author analyzes the notion of “precedent”, distinguishing the negative meaning of precedent in international relations and its positive meaning, which refers to a possible way of settling internal relations. The argument that the “precedent character” of the Kosovo issue should in no way be interpreted as “precedent” in its primary sense is given through an analysis of the Kosovo case as a classic example of secession, i.e. through the political/legal fact that the dispute between the Serbs and Albanians is a conflict between sovereignty and secession. Starting with the fact that there is a conflict between the right of a state to claim its sovereignty and the right of an ethnic community to self-determination, in the other part of the paper the author elaborates on the legal-normative and the theory-based approaches. He concludes that in both senses the question of secession faces both formal and material difficulties and that the consequences of Kosovo’s secession, as a “precedent” in its negative meaning, will permanently have a conflicting character and an impact on the future and stability of the Balkans. Key words: sovereignty, secession, unique case, self-determination, legal-normative approach, theory-based approach, stability.
Goran Nikolić ALBANIAN POPULATION BOOM IN KOSOVO AFTER SECOND WORLD WAR Summary Albanian population growth in Kosovo-Metohija after the Second World War is a result of demographic processes which took place among them in this period (increased difference between death and birth rates). Economic, health, education and welfare policy measures and better standard of living resulted in much lower death rate (among infants and adults), whereas birth rate remained the same or decreased slightly. Because of its structure, the economy could not deal with surplus labor and thus create an economic basis for Albanian women to emancipate. A stout patriarchal system in which Kosovo-Metohia Albanians lived strongly opposed to family planning. Morality, prejudice and ignorance also played a part in it. The communist regime, with its nature (collectivism) and policies of making deals and inclusion of patriarchal leaders contributed to sustaining the patriarchal system. Key words: Albanian population, Kosovo and Metohia, death and birth rates, patriarchal system.
Slobodan Miladinović KOSOVO STATUS NEGOTIATIONS – A SERBIAN POINT OF VIEW Summary Results of empirical research point to the fact that among Serbian citizens there is a dominant modal attitude, shared by more than half of the subjects, that the fairest outcome of Kosovo negotiations should be an (extended) autonomy within Serbia. On the other hand, many subjects think that the negotiations will end in Kosovo’s independence. We have ascertained that the axiological moment is of crucial importance for taking an attitude toward the fair outcome and that rational moments are not sufficiently taken into account. The fact that the majority of subjects would strongly oppose to possibility that Serbia’s accelerated accession to the EU might depend on granting autonomy to Kosovo-Metohija (by Serbia). The text analyzes the impact of partisan, political and ideological determinism on attitudes toward the Kosovo crisis and our conclusion is that there are two groups of voters and supporters of leading parliamentary parties which can be described as hardliners (DSS, SRS and SPS) and softliners (LDP, G 17+ and DS) when it comes to attitudes toward the outcome of the Kosovo status negotiations; LDP voters can be described as ultra-softliners. At the end of the paper there is a section about sociological and historical contexts of the Kosovo crisis and how it could be solved, and the most realistic and historically productive way would be to form a long-term protectorate of the United Nations. Key words: partisan, political and ideological determinism, ethnic conflict, secessionism, value-awareness.
Ivona Lađevac and Dragan Đukanović KOSOVO BETWEEN PROCLAIMED MULTIETHNICITY AND ETHNIC DIVISION IN REALITY Summary The authors of this paper analyze ethnic relations in Kosovo since February 17th 2008. when this entity unilaterally proclaimed its independence. In this connection they focus on dramatic changes in ethnic structure in the period between 1981 and 2008 and on the evolution of informal Serbian territorial autonomy in Kosovo – the Association of Serbian Municipalities and Communities in Kosovo-Metohija, established in 2003. This analysis places a special emphasis on constitutional regulation of ethnic community status in Kosovo and their guaranteed presence in political institutions and public administration. However, the authors conclude that in spite of many citizen-oriented proclamations Kosovo is actually defined as an ethnic and national state of Albanians in its 2008 Constitution. Key words: Kosovo, the Comprehensive Proposal for Kosovo Status Settlement, Constitution, ethnic relations, Albanians, Serbs, the Association of Serbian Municipalities and Communities in Kosovo-Metohija, Romanies, Bosnians, Goranis, Turks.
Elena Ponomareva QUASI-STATEHOOD AS AN INSTRUMENT OF HEGEMONY: THE CASE OF KOSOVO Summary This paper analyzes the roots of the Kosovo issue, starting with the Berlin Congress (1878), and it links the phenomenon of quasi-stetehood with the spread of global management. In the situation when the mineral resources competition is becoming tense, it is quite logical that there is a tendency to start a regime of foreign rule in Kosovo. Major Western countries did not find it convenient to leave Kosovo under Belgrade’s jurisdiction along with the acceptance of Serbia in “Great Europe”. They instead decided to “internationalize” Serbian resources. After the disintegration of the bipolar world, this option for gaining access to raw materials became very popular among hegemons. In that sense Kosovo is not a “unique case”, but just one of clear examples of creating artificial territorial and political subjects whose statehood is “problematic.” Key words: quasi-statehood, global management, Kosovo, independence.
Dragomir Anđelković KOSOVO, THE TEST OF THE EUROPEAN IDENTITY OF THE SERBS Summary This paper is focused on the organic connection between the European identity of the Serbs and the policy of active protection of the territorial integrity of Serbia. European integrations emerged from the interests of France, Germany and other countries of EU, not as a result of emotions. The rise of the West was based on the pragmatism and striving for power, not on altruism. The Latin world identitas, from which the modern term identity was derived, means „the same“. Therefore, the real test of the European identity of the Serbs is their readiness to protect their vital national interests persistently. Every EU nation does so, even regarding the issues which ar not as important as the territorial integrity of the country. Obviously, to say “Kosovo is Serbia”, and to be ready to insist on it in the long term, also means the Serbs are Europeans in the same way as the English, the French or the Germans. Key words: identity, national interest, territorial integrity, pragmatism, consistency, progress, Europe, Serbs, Kosovo.
Vladan Kutlešić VENICE COMMISSION ON THE CONSTITUTION OF SERBIA Summary The Venice Commission was founded in 1990 as advisory body for European Council’s constitutional issues and, according to its members, it became an internationally recognized independent legal advisory body which helps individual states in dealing with legal and constitutional issues. Before a critical analysis of the opinion of the Venice Commission about the Constitution of Serbia we should determine who offers primary aid, its nature and who it is offered to and ascertain whether that aid is professional and independent. After analyzing the Commission’s opinion about the Constitution of Serbia we concluded that it is heavily burdened with political preferences, that its professional significance, excluding a small number of explicitly stated exceptions, is small, sometimes even trivial and that the Constitution of Serbia deserves a more serious and professional evaluation than one given by the Venice Commission. Key words: Venice Commission, Constitution of Serbia, legal assistance, legal analysis.
Nada Raduški SOLVING OF MINORITy ISSUES IN DEVELOPED EUROPEaN states – ALAND ISLAND AS A PARADIGM Summary Protection of minorities represents one of the key political questions having in mind that national minorities could be a factor of promoting relations between neighboring countries, as well as a constant „stumbling block“. The position and protection of minorities are a good indicator of the efficiency of multicultural politics, degree of democratization and political stability of every country. Ethnic conflicts and minority problems have found suitable grounds in the Balkan region, although they are not uncommon in developed democratic countries as well. The positive experience of some of those countries may give an example on how to solve the minority problems in other countries. For that reason we will pay special attention to the analysis of the majority-minority relationships in Finland, which has solved the minority matter in an efficient and successful way in the region of Aland islands. Key words: ethnic conflicts, national minorities, Finland, autonomy, Aland islands.
Lorna Štrbac CULTURAL GLOBALIZATION Summary The aim of this paper is to analyze cultural globalization. The author points to the phenomenon of reactualization of the concept of culture in sociology and emphasizes the factors which contributed to it. Theoretical reactualization of the concept of culture is compatible with the changes in the reality brought about by cultural globalization. Cultural globalization has different aspects and contradictions, it can be understood not only as westernization, but also as a process which puts Western culture into danger as well. The author mentions the role of global media in cultural globalization. At the end of the paper the author highlighted cultural neoliberalism which, along with political and economic neoliberalism, forms a consistent ideological project of legitimization of global changes. Key words: culture, cultural globalization, global media, cultural neoliberalism.
Zoran Krstić GLOBALIZATION AND DESOVEREIGNIZATION Summary The classic definition of the state comprises three elements: territory, population and sovereign authority. In a restricted, class-oriented Weberian sense, the state is the organization of the ruling class which claims a monopoly on the legitimate use of physical force. In terms of its organization, the state is an organization of political actors, i.e. political parties, interest groups, pressure groups, political movements, non-governmental organizations, individual voters, etc. In the most restricted, functional and institutional sense, it is an organization of political power: executive, judiciary and legislative. The new age which started with the process of globalization radically changed the aforementioned image of the state. Instead of state as sovereign authority, what we have is a state whose authority is strictly limited. A wave of globalization brought about a change in status and a different role of nation states in the process of forming the contemporary global system, i.e. incursion of “supranational” organizations, such as IMF, World Bank and EU into internal affairs of sovereign states. The effect of this is reduction of national sovereignty. Key words: globalization, sovereignization, democratization, nation state, political system, political parties, governmental and non-governmental organizations, European Union, United Nations.
Dejan Vuk Stanković POPPER’S AND HAYEK’S CRITICAL REVISIONS OF COLLECTIVISM Summary The author analyzes basic hypotheses and crucial attitudes of Friedrich August von Hayek and Karl Raimund Popper, two twentieth-century critics of collectivist ideologies and scientific/philosophic theories which represent their ideological background. Just like in cases of all other sociopolitical sensitive theories, both Popper and Hayek founded and developed their theories under considerable impact of historic events which left their mark on the twentieth century. Their theoretical and scientific views cannot be simply reduced to social and historic events, although they were influenced by them. They developed a plausible conceptual framework which testifies that there is a considerable level of their objective and rational content which cannot be reduced to non-theoretic factors of their interpretation. Regardless of many plausible objections, the conceptual framework of these theories is the core of their informative value. There are two facets of their informative value: 1) making a plausible theoretical basis for understanding the collapse of socialist political/economic orders and 2) explanation of comparative advantages of liberal democracy and capitalist economy in relation to their socialist alternative. Key words: Friedrich August von Hayek, Karl Popper, ethics, politics, economy, socialist political-economic order, liberal democracy, capitalist model of economy.
Aleksandar Panarin CHRISTIAN FUNDAMENTALISM AGAINST “MARKET TERRORISM” Summary Modern society, Russian in particular, is being overtly destroyed. Its product, the new “illegal man”, who unexpectedly became authorized to introduce “market reforms” is the one who does it. The fact that the underground seized power in Russia twice in a hundred years is so bizarre. At the beginning of the 20th century it was the political underground of the Revolution which established its dictatorship in the aftermath of the October overthrow. At the end of the 20th century the “economic underground” of covert bourgeois came to power. They had long lived under the veil of party nomenclature and eventually decided to cast off the yoke of partisan and ideological duties and start living a “real life”. However, as is the case with the underground, they are normally afraid of truly principled and incorruptible authority. They consider the ideas of such an authority to be “fundamentalist”, and fight against fundamentalism, i.e. consciousness which is usually directed toward higher and lasting values, is nowadays a proclaimed international duty of liberal globalists. Their credo is the market as a self-sufficient system, which does not need state interventions or involvement of institutions which embody lofty, moral and religious ideas. We are now about to speak about how the market and religious (primarily Christian Orthodox) fundamentalism treat the values of progress and the outcome of the impending conflict between them. |