Veljko Đurić: Kakve veze imaju logori Staro sajmište na Novom Beogradu i Omarska kod Prijedora

Stara mudrost o čoveku u tunelu koji je čuo glas koji ga upozorava da će se kajati i ako uzme i ako ne uzme kamenje, navodi nas na pitanje: reagovati ili ne reagovati! Radi se, naime, o najavi posebne manifestacije u okviru Oktobarskog salona. Prema Politici od 30. septembra 2013, str. 12, ta najava glasi:

U okviru oktobarskog salona, petog oktobra na Starom sajmištu od 15 časova biće održana javna debata „Živi logor smrti“ u saradnji sa Centrom za istraživanje arhitekture sa Goldsmit univerziteta u Londonu, grupom „Spomenik“ i projektom „Četiri lica Omarske“, kada će biti pokrenuta pitanja nemogućnosti izgradnje memorijala. Projekat istražuje povezanost dva koncentraciona logora na tlu Jugoslavija, Starog sajmišta iz Drugog svetskog rata, u centru Beograda, i logora Omarska u opštini Prijedor iz devedesetih godina 20. veka.

Smatramo da sve ima svoje granice pa i umetnost, naročito kada je u obradi tragična prošlost. U ovom slučaju pravi se paralela dva logora koji nemaju nikakvih dodirnih elemenata. Da pojasnimo: logor na Starom Sajmištu nalazio se na teritoriji Nezavisne Države Hrvatske i bio je najpre jedan u nizu nemačkih logora za takozvano „konačno rešenje jevrejskog pitanja“ a potom za Srbe i pripadnike drugih stanovnika Kraljevine Jugoslavije. (Videti, na primer, radove dr Milana Koljanina i Branislava Božovića.) Problem izgradnje memorijalnog kompleksa na Starom Sajmištu ne može da bude tema jedne manifestacije kao što je Oktobarski salon! Uostalom, to je problem koji je decenijama svesno odlagan u najvišim instancama grada Beograda. Uzgred, ponovo ga obnavlja Muzej žrtava genocida predajom predloga Zakona o memorijalnom kompleksu Staro sajmište Ministarstvu kulture i narodnoj skupštini.

Smatramo da je nagovešteni projekat prosta politizacija slobode umetnosti! Krajnji cilj mogao bi da bude još „jedna cigla u zidu“ revizionističkog prekrajanja istorije u kojoj nema mesta za, na primer, Jasenovac ali mora da ima za Omarsku. Da smo u pravu, potvrđuju nekolike izjave istoričara iz Hrvatske ali i iz Srbije kao i filmsko tumačenje uloge generala Milana Nedića i Srba u uništenju Jevreja. Čini nam se da se u tom kontekstu može posmatrati i najavljeni projekat „Četiri lica Omarske“. Uostalom, na to upućuje i fotoizložba „Thanking the people of Norway / Takk til det norske folk“ Memorijalnog centra Jasenovac, koja je nedavno postavljena u Vojnom muzeju u Oslu, a koja pominje i zatočenike Starog sajmišta.

(Autor je muzejski savetnik i v. d. direktora Muzeja žrtava genocida)

(NSPM)