„Njegoš u našem vremenu“ - govor na svečanoj akademiji povodom 170 godina od štampanja „Gorskog vijenca“

 Vaša Svetosti,

Vaše visoko preosveštenstvo,

Vaša preosveštenstva,

Vaše ekselencije, predstavnici kulturnih institucija Republike Srbije i Republike Srpske

Uvaženi akademici, dekani i profesori Univerziteta

Uvaženi gosti, poštovaoci Njegoševog dijela!

Predstavlja mi neizmerno zadovoljstvo pred ovako probranim skupom što imam tu privilegiju da vam iskažem lično zadovoljstvo što smo zajedno i nekoliko rečenica o našem vremenu i odnosu prema prošlosti i vrijednostima koje su nam ostavili preci u obavezi da ih sačuvamo.

U godini kada obilježavamo 800 godina od krunisanja Stefana Prvovenčanog, prvog u lozi Nemanjića i 170 godina od štampanja „Gorskog Vijenca“, mi u stvari na posredan način i obilježavamo 1847. godinu, godinu koja ima izuzetan značaj za srpsku nauku i kulturu.

Da se podsjetimo, te godine je Vuk štampao svoj prevod Novog Zavjeta na srpski jezik, Branko svoje „Pesme“, Daničić „Rat za srpski jezik i pravopis“, a Njegoš „Gorski Vijenac“.

Nije sporno da nas je neoliberalizam – razumevan kao novi imperijalizam – uveo u eru post-istine straha i nesigurnosti, što će reći da u vrijeme kad istorijske činjenice ne obavezuju, „sila Boga ne moli“. Svedoci smo urušavanja pravne civilizacije. Danas kada se zamjenjuju uloge, kada žrtve postaju zločinci, a zločinci žrtve, heroji postaju teroristi, a teroristi oslobodioci i heroji – primena duplih standarda je postala naša svakodnevica. Medijska manipulacija i instrumentalizacija jedina je realnost i izvor istine. Pojedinac gubi interes za sve što nadilazi lični nivo. Iz prirode nesigurnosti današnjeg svijeta, trijumfovala je ravnodušnost i tako obojila naše vrijeme.

Mi, naravno, ne možemo birati vrijeme u kome živimo, ali je jedno od prvorazrednih pitanja kakav je naš odnos prema prošlom i budućem vremenu. Neko ko slavi 8 vijekova od krunisanja svog prvog kralja svakako mora biti ponosan na tu činjenicu, ali istovremeno i obavezan da promišlja pređeni put.

Zlatno doba srpske države i kulture počelo je u srednjem vijeku. Kad smo izgubili državu, stekli smo rajetnički mentalitet, vijekovi su prošli da bismo je ponovo uspostavili i utopili je u Jugoslaviju. Danas, kada državu ponovo stvaramo, sa željom da odbranimo sebe od drugog i druge od sebe – to, istina, nije nimalo lak ni bezbolan posao.

Kad je bilo sabornosti, bilo je i samostalnosti i suvereniteta.

Gotovo ista sudbina je i danas: moćnici određuju s kim ćemo, kuda ćemo i kako ćemo, a među nama nalaze one kojima je opšte društveno u sjenci ličnog.

Nije li ovo trenutak da napokon kažemo šta hoćemo, a ne stalno šta nećemo?

Danas treba sagledati stanje nacije u cjelini, njene nevolje i nedaće, nezavisno iz kojeg dela srpskih zemalja dolaze. Na pređenom putu, glavne teme za promišljanje su naše zablude, porazi, ali i pobjede, stalno u tom promišljanju imajući kao uzore i lučonoše naše slavne pretke (Stefana Nemanju, Svetog Savu, Karađorđa, Miloša, Dositeja, Vuka, Njegoša, Andrića, Crnjanskog, Teslu, Pupina, Milankovića i patrijarha Pavla). Uz to, budu li nam znanje i obrazovanje najvažnije, onda imamo priliku da napravimo snažnu državu koju nacija zaslužuje, i u tom smislu naše bavljenje prošlošću i pozivanje na velikane nije lamentiranje nad istim i prepreka ka modernoj i prosperitetnoj Srbiji – naprotiv.

U vremenu potpunog relativizma, u kojem je sve dopušteno i moguće, šta će Njegoš nama danas i kako ga uopšte čitati?

Nekad neizostavan pisac na našim prostorima, danas je nepoželjan i u svojoj rodnoj Crnoj Gori. U bestijalnosti i u nerazumevanju suštinskog kod Njegoša ide se toliko daleko da ga, na primer, neki na Univerzitetu u Sarajevu tumače kao genocidnog pisca, a to mišljenje dijele i neki naši crnogorski kvazi-intelektualci, što je ravno skandalu.

To je pjesnik slobode i filozof, religijski mislilac i enciklopedista, duhovnik i državnik, čije djelo ima najdublju psihološku, religijsku, hrišćansku i etičku vrijednost. Njegovo razumjevanje i poimanje slobode sadrži opštehumanističko značenje koje daleko nadilazi granice ovih prostora. Otuda je naš interes za njega više nego razložan. „Gorski Vijenac“ u sebi sadrži izvanrednu interpretaciju različitih kultura, od naše srpske, preko kulture Zapada, do islamske. To je enciklopedija srpskog života u Crnoj Gori i istorija koja nadilazi granice i dobija univerzalno enciklopedijsko značenje.

Dakle, šta nam valja činiti? Našu tradiciju želimo sačuvati i suočiti se sa evropskim vrijednostima, a pri tome želimo da očuvamo naš nacionalni identitet, prije svega naš jezik i kulturu.

SPKD „Prosvjeta“ pokušava da radi na okupljanju srpskih intelektualaca, sabiranju i integraciji našeg naroda rasutog po različitim državama i kontinentima, podeljenim tokovima ideoloških zabluda i isključivosti na kojima su počivale i počivaju sve naše podjele i raskoli.

Kada sam u ovom časnom domu, na našoj posljednjoj tribini najavio temu o Njegošu, mnogi su me kasnije sa čuđenjem pitali da li je to potrebno i ko danas uopšte gaji interesa za istoriju. Ova tribina je odgovor na to, i naše prisustvo ovdje je odgovor na to – jer današnji čovek, kao i mnogobrojni narodi, priželjkuju slobodu.

A o samom Njegošu i „Gorskom Vijencu“ govoriće vam najkompetentniji među nama, mitropolit Amfilohije i akademik Matija Bećković.

•

Takođe koristim priliku da se zahvalim svima koji su nam pomogli da obilježimo ovaj jubilej, a naročito

- proti Petru Lukiću, starešini Saborne crkve u Beogradu

- Voju Vučičeviću, osnivaču humanitarne organizacije „Stara Raška“

kao i, naravno, svim medijskim kućama koje su prisutne sa nama ovde večeras.