Sto pedeset godina od rata između Severa i Juga u SAD

Ako Sever pobedi, ne bi samo došlo do propasti našeg vlasništva. Bio bi to uvod u vladavinu anarhije i neverja te, u krajnjoj liniji, uzrok nestanka slobodne i odgovorne vlasti; bio bi to trijumf trgovine, banaka, fabrika...*

Ove godine je sto pedeseta godišnjica početka tzv. Američkog građanskog rata. Neprijateljstva između država Severa i Juga formalno su otpočela 12. aprila 1861. kada su jedinice regionalne odbrane grada Čarlstona, Južna Karolina, otvorile artiljerijsku vatru na tvrđavu Samter i već narednog dana izdejstvovale njenu predaju. To impozantno zdanje sagrađeno od opeke bilo je locirano na priobalnom ostrvu u neposrednoj blizini pomenutog grada, a u njemu je još uvek bio smešten garnizon armije SAD iako je Južna Karolina 20. decembra 1860. proglasila svoje otcepljenje od SAD. Sam napad usledio je tek pošto je objavljena naredba Abrahama Linkolna da se garnizonu tvrđave Samter uputi pojačanje.

Školski udžbenici govore da je Američki građanski rat počeo nakon što je novoizabrani predsednik SAD Abraham Linkoln preduzeo sve neophodne mere koje su imale za konačni cilj gušenje „oružane pobune“ na Jugu i ukidanje insitucije ropstva u celoj zemlji. Bio je na čelu federalne države tokom velikog rata protiv otcepljenih robovlasničkih država koje su se politički objedinile u vidu Konfederacije Američkih Država (Confederate States of America). Nakon četiri godine teških ratnih iskušenja uspeo je da spasi „Uniju“, tj. da vrati pomenute države pod suverenitet SAD te da definitivno ukine instituciju ropstva na celoj teritoriji federalne države.

Kada je reč o istorijatu ropstva u britanskim severnoameričkim kolonijama, valja imati u vidu činjenicu da su prvi robovi tamo dopremljeni 1638. i to u Masačusets (na Severu), potom 1671. u Južnu Karolinu (na Jugu), a onda i u ostale kolonije širom kontinenta.

Međutim, mnogi na Jugu, u bivšim državama Konfederacije, i dan-danas smatraju da Linkoln jeste „spasao“ Uniju, ali samo u geografskom smislu. Pobedom Severa zemlja je, u stvari, prestala da postoji kao Unija dobrovoljno okupljenih „slobodnih, suverenih i nezavisnih država“ onako kako su je prvobitno uspostavili i ustrojili njeni osnivači. Umesto toga Amerika je izrasla u „naciju“ sa snažno centralizovanom federalnom vlašću. Ratom jeste došlo do formalne izmenedruštvenog statusa četiri miliona crnih robova. No, iako de jure više nisu bili robovi, oni su de facto postali ništa drugo do jedna amorfna masa gotovo sasvim obespravljene i politički potpuno neartikulisane crne sirotinje, odn. žrtva najtežeg oblika rasne segregacije i ekonomske eksploatacije. Rat nije doveo do „ponovnog rađanja slobode“ već se desilo upravo suprotno: njime je iniciran proces velike centralizacije vlasti čime je, kako to tvrde istoričari Čarls Adams i DŽefri Rodžers Hamel[1], u Americi suštinski ograničena sloboda. 

Smatra se da je i sam termin „Američki građanski rat“ sasvim neadekvatan, jer se Jug nije upustio u otvorenu oružanu pobunu protiv federalnih vlasti iako je za to bio nepravedno optužen nakon artiljerijskog bombardovanja tvrđave Samter. Jedanaest južnih država jednostavno je donelo odluku da u svojstvu „slobodnih, suverenih i nezavisnih država“ iskoriste svoje legitimno pravo da se odvoje od SAD i da krenu dalje sopstvenim putem. Precizniji naziv za oružani sukob do kojeg je došlo između severenih i južnih američkih država bio bi Rat za nezavisnost Juga, ili Drugi rat za nezavisnost – rat koji je nametnula i isprovocirala Linkolnova republikanska administracija u Vašingtonu.

Oko pitanja ropstva u SAD

Treba imati u vidu da se u ljudskom društvu diljem planete sve do 19. veka smatralo da je institucija ropstva jedna posve normalna stvar. Afrički trgovci robljem izvezli su 11 miliona crnih robova u Novi svet od kojeg broja je 4 miliona dospelo do portugalskog Brazila, 3,6 miliona do britanskih i francuskih karipskih kolonija, a 2,5 miliona do španskih poseda u Centralnoj i Južnoj Americi. Njih 500.000, ili 5% od pomenutog ukupnog broja crnih robova, dopremljeno je do obala britanskih kolonija i potom SAD na severu Amerike.

Prvi korak ka ukidanju ropstva kao institucije preduzela je Britanija 1807. donošenjem Zakona o aboliciji trgovine robljem (Act for the Abolition of Slave Trade). Taj zakon je učinio nelegalnom trgovinu afričkim robljem, ali ne i samo robovlasništvo. Nešto kasnije te iste godine SAD su usvojile sličan zakon koji je nazvan „Zakon o zabrani uvoza robova“ (Act to Prohibit the Importation of Slaves), a kojim je zabranjen uvoz robova kroz sve domaće luke. Američki kongres je 1819. izglasao zakon kojim je trgovina robljem van granica SAD proglašena vrstom piraterije, a za pirateriju je bila predviđena smrtna kazna. Britanija je 1833. donela Zakon o emancipaciji (Emancipation Law), čime je ukinuta institucija ropstva na svim teritorijama Britanskog carstva, a Britanski parlament je izdvojio sumu od 20 miliona funti u svrhu obeštećenja bivših robovlasnika.  

Kada je reč o istorijatu ropstva u britanskim severnoameričkim kolonijama, valja imati u vidu činjenicu da su prvi robovi tamo dopremljeni 1638. i to u Masačusets (na Severu), potom 1671. u Južnu Karolinu (na Jugu), a onda i u ostale kolonije širom kontinenta. Pokazalo se da je upotreba robovske radne snage veoma korisna, odn. veoma isplativa u uslovima agrarne ekonomije, ali ju je svakako bilo dosta teško opravdati u svetlu hrišćanskog morala i etike. Tako je Masačusets, sledeći kanadski presedan, prvi ukinuo ropstvo na svojoj teritoriji, ali tek 1783, odnosno više od sto godina nakon što su prvi robovi prispeli u tu koloniju.

Primer Masačusetsa sledila je nekolicina država na severu SAD i to krajem 18. i početkom 19. veka. Iako je neosporna činjenica da je filantropija jednog ne malog broja ljudi svakako odigrala značajnu ulogu pri donošenju odluke o ukidanju ropstva, mora se ipak konstatovati da je glavni motiv za preduzimanje koraka u pravcu abolicije ropstva bila činjenica da je robovski rad, u sada već poprilično izmenjenim društveno-ekonomskim uslovima na Severu, postao ekonomski neodrživ. Prosto rečeno, tamošnji vlasnici kapitala su uvideli da robovlasništvo postaje neprofitabilno u uslovima ubrzanog razvoja industrijskog kapitalizma kojeg je u stopu pratilo sve masovnije doseljenje jeftine radne snage iz Evrope. Dakle, ekonomski interesi bili su ti koji su diktirali kako uvoz robova u 17. veku, a tako i praksu abolicije ropstva u nekim od država Severa krajem 18. i tokom prve polovine 19. veka.

Da filantropski sentimenti nisu bili osnovni razlog za ukidanje ropstva u državama Severa ukazuje i činjenica da ni „domaći“ tek oslobođeni crnci, niti slobodni crnci iz drugih država, tamo nisu bili ni najmanje dobrodošli. U Indijani, Ilinoju i Ohaju su čak izglasani zakoni (Exclusion Laws) kojima je zabranjeno doseljenje slobodnih Afro-amerikanaca, a oni koji su tamo već živeli nisu posedovali ni pravo glasa niti pravo svedočenja pred sudovima. U nekim delovima tih istih država zahtevalo se od slobodnih crnaca da polože novčanu kauciju koja bi služila kao garancija za njihovo primerno ponašanje.

Isto tako, vrlo je važno uočiti da je do „severnjačke abolicije“ došlo tek nakon duže pripreme domaćeg javnog mnenja i pružanja mogućnosti robovlasnicima da na vreme prodaju svoju „imovinu“ na pijacama Juga i tako izvrše „konverziju“ svojih robova u neku drugu vrstu produktivnijeg vlasništva. I zaista, najveći broj njih nije propustio da iskoristi tu priliku, te je veliki priliv „severnjačkih robova“ na Jug doprineo da se broj robova u južnjačkim državama znatno uveća i da tamošnji investitori ulože velika sredstva u tu vrstu „svojine“.

Veća koncentracija robovske radne snage bila je evidentirana na nekih desetak hiljada plantaža pamuka. Oko 3.000 plantažera posedovalo je više od 100 robova, a njih 14 više od 1.000. Smatra se da je oko dva miliona robova bilo angažovano na poslovima proizvodnje pamuka; oko milion je obavljalo drugu vrstu poljoprivrednih poslova, dok ih je otprilike isto toliko (oko milion) bilo angažovano u građevinarstvu, rudarstvu, drvnoj industriji, transportu, ili kao posluga u domaćinstvima.

Poljoprivredna proizvodnja na Jugu prvobitno se oslanjala na proizvodnju duvana, ali nakon izuma mašine za izdvajanje semena od vlakana pamuka (Eli Vitni, 1793) ubedljivo najznačajnija i najprofitabilnija grana poljoprivrede postalo je uzgajanje pamuka. Jeftina proizvodnja pamuka na američkom Jugu, zasnovana na korišćenju robovske radne snage, dovela je do naglog razvoja tekstilne industrije u Engleskoj, što je, sa svoje strane, vodilo do sve veće potražnje ovog industrijskog bilja. Nagli rast proizvodnje pamuka koincidirao je sa svežim prilivom „severnjačkih robova“ na Jug tokom prve polovine 19. veka tako da se, na osnovu te činjenice kao i na osnovu prirodnog priraštaja, populacija crnih robova na Jugu popela sa oko milion 1805. na oko 4 miliona duša 1860, što je predstavljalo oko 43% ukupnog stanovništva Juga. Ipak, od ukupno 1,6 miliona porodica na Jugu samo njih 384.000 je posedovalo robove. Od tog broja 88% je posedovalo manje od 20 robova, te se može smatrati da se ovde radilo o porodicama nešto uspešnijih farmera. Veća koncentracija robovske radne snage bila je evidentirana na nekih desetak hiljada plantaža pamuka. Oko 3.000 plantažera posedovalo je više od 100 robova, a njih 14 više od 1.000. Smatra se da je oko dva miliona robova bilo angažovano na poslovima proizvodnje pamuka; oko milion je obavljalo drugu vrstu poljoprivrednih poslova, dok ih je otprilike isto toliko (oko milion) bilo angažovano u građevinarstvu, rudarstvu, drvnoj industriji, transportu, ili kao posluga u domaćinstvima.

Težnja ka ukidanju ropstva u SAD kao uzrok „Građanskog rata“

Abraham Linkoln je 22. septembra 1862, tokom druge godine rata, obelodanio svoju nameru da objavi „Proglas o emancipaciji“ (Emancipation Proclamation) što su neki strani ratni izveštači odmah okarakterisali kao ništa drugo do jedan veliki propagandistički trik američkog predsednika. Naime, ta „ratna mera“ (war measure), kako je sam Linkoln nazvao svoj Proglas o emancipaciji robova, odnosila bi se isključivo na države Konfederacije i to samo one delove tih država koji nisu bili pod kontrolom vojske Unije. Dakle, najavljeni ukaz se ne bi odnosio na robovlasnike i njihove robove u državama koje su bile lojalne federalnoj Vladi, kao ni u Misuriju, Kentakiju, Merilendu, Tenesiju i onim delovima Virdžinije i Luizijane koji su već bili pod okupacijom federalne vojske. Prema istom ukazu, robovi na onim teritorijama država Konfederacije koje nisu bile pod kontrolom vojske Unije trebalo je da postanu „zauvek slobodni“ 1. januara 1863. – sto dana nakon što je objavljena namera da se Proglas objavi – ali samo ukoliko te države „ostanu u stanju pobune“ nakon tog datuma. Onim „pobunjeničkim“ državama koje bi se ponovo priključile Uniji i opet poslale svoje predstavnike u Kongres SAD pre 1. januara 1863. bilo bi dozvoljeno da zadrže svoje robove. Za takve države se ne bi više smatralo da su u „stanju pobune“ i institucija ropstva na njihovoj teritoriji bila bi i dalje poštovana. Britanski list Londonski posmatrač (London Spectator) u svom broju od 11. oktobra 1862. piše: „Princip (Proklamacije) nije taj da jedno ljudsko biće ne sme posedovati neko drugo ljudsko biće, već da ga ne sme posedovati ukoliko on kao vlasnik nije lojalan Sjedinjenim Američkim Državama“[2].

U vezi sa robovima u državama koje su bile lojalne federalnoj Vladi i robovima u onim delovima država Konfederacije koji su već bili pod okupacijom vojske Unije, Linkoln je, decembra 1862, izneo tri predloga za „dopunu Ustava“ SAD (Constitutional Amendment). Prvi je predviđao da se robovi na koje se ne odnosi „Proglas o emancipaciji“ postepeno oslobađaju tokom vremenskog perioda od 37 godina koji će se završiti 1. januara 1900. Drugi predlog predviđao je nadoknadu štete za robovlasnike, dok je trećim trebalo da se o državnom trošku izvrši deportacija oslobođenih crnaca van zemlje, odn. njihova relokacija u Latinskoj Americi ili Africi. O ideji emancipacije crnih robova nije se, dakle, razmišljalo van ideje o njihovoj deportaciji. Ministar mornarice Gideon Vels napisao je u svom dnevniku da je Linkoln „smatrao da postoji suštinska potreba da se obezbedi azil za rasu koju je emancipovao, ali rasu koja nikad neće biti priznata niti prihvaćena kao nama jednaka“[3].

Kongres je odbio da prihvati Linkolnove predloge, nijedna od država Konfederacije nije iskoristila ponudu da se u roku od 100 dana vrati pod okrilje Unije, a rat je potrajao još dve godine i četiri meseca. 1. januara 1863. objavljen je „Proglas o emancipaciji“, a osam meseci nakon završetka rata, 6. decembra 1865, ratifikovana je 13. dopuna Ustava SAD kojom je, bez primene principa postepenosti, kompenzacije ili deportacije, ukinuta institucija ropstva na celoj teritoriji SAD.

Nije, dakle, teško zaključiti da ni glavni povod niti glavni uzrok za rat između SAD i država Konfederacije nije bila borba za ukidanje, odn. borba za odbranu institucije ropstva. Glavni povod za rat bila je namera Linkolna da koristeći nasilna sredstva vrati američki Jug pod okrilje Unije, a ta namera dočekana je nepokolebljivom opredeljenošću južnjačkih država da zaštite svoje legitimno pravo na pun suverenitet. Jasno je da poslovni i politički lideri Severa svakako nisu poveli rat protiv Juga radi oslobođenja crnih robova, a veličanstveni patriotski zanos „Pobunjenika DŽonija“ (Johnny Reb – nadimak za južnjačkog vojnika) nedvosmisleno je ukazivao na činjenicu da cilj njegove borbe nikako nije mogla biti odbrana institucije ropstva, već neki mnogo uzvišeniji princip.

Treba reći i to da je inicijativa za nasilno vraćanje južnjačkih država pod suverenitet Unije bila u neposrednoj vezi sa pitanjem daljeg ostvarenja budžetskih prihoda SAD. Više od 50% budžetskih prihoda SAD pre početka rata činila je carinska taksa na uvezenu robu za široku potrošnju iz Britanije i Francuske, a uvoz te robe je u najvećoj meri bio omogućen izvozom pamuka sa Juga. Bez izvoza pamuka ne bi bilo ni uvoza strane robe, a bez uvoza strane robe ne bi bilo osnovnih budžetskih prihoda. Valja reći i da visoke stope carinskih nameta na uvoz nisu služile isključivo zato da bi se njima punio savezni budžet. Služile su i kao generator visokih cena za uvezenu robu, a visoke cene uvezene robe činile su robu proizvedenu u sve brojnijim fabrikama Severa konkurentnom što je industrijsku proizvodnju na Severu činilo sve jeftinijom i profitabilnijom. U uslovima secesije Juga i gubljenja pamuka kao glavnog izvoznog artikla brzo bi došlo do drastičnog smanjenja uvoza robe u SAD i, shodno tome, drastičnog smanjenja budžetskih prihoda. Tako proizvedena lančana reakcija dalje bi dovela i do značajnog pada konkurentnosti robe proizvedene na industrijskom Severu što bi, uporedo sa gubljenjem Juga kao najznačajnijeg tržišta za severnjačku industrijsku robu, prouzrokovalo drastične poremećaje u industrijskoj proizvodnji.

Stvarni uzrok „Građanskog rata“

Zbog čega je onda pitanje abolicije ropstva, odn. emancipacije robova, toliko dobilo na značaju u javnom mnjenju Severa i zašto je to pitanje postalo lajt motiv Američkog građanskog rata, bar kada je u pitanju njegova „službena“, a tako i, „udžbenička“ verzija? Da bismo dali odgovor na ovo pitanje morali bismo ukratko da razmotrimo pitanje rivaliteta između Severa i Juga koji je svoje korene imao već u najranijim fazama britanskog kolonijalnog prisustva u Severnoj Americi.

Do prvobitne podele britanskih poseda u Americi na geografski Sever i Jug došlo je 1606. godine kada je engleski kralj DŽejms I dodelio Londonskoj kompaniji (London Company) pravo na eksploataciju resursa na teritorijama koje su rasprostirale južno od 38. stepena severne širine, a potom i Plimutskoj koloniji (Plymouth Colony) na teritorijama severno od 41. stepena severne širine. Nijedna od pomenutih teritorija nije imala ograničenje ka zapadu. Nešto kasnije je došlo do nekoliko ispravki ovog razgraničenja, jer je Plimutska kolonija pokorila holandske posede ka jugu koji su tada uključeni u teritoriju koja je nazivana Severom. Isto tako, teritorije Delavera i Merilenda nalazile su se severno od Virdžinije, ali su postale deo celine koja je nazivana Jugom. Linija podele nalazila se negde između 38. i 39. stepena severne širine.

Do rivaliteta između kolonija, koje su sve više utvrđivale svoj identitet na osnovu svoje pripadnosti Severu ili Jugu, došlo je još u najranijim fazama njihovog razvoja. Taj rivalitet bio je zasnovan na trvenjima pa čak i oštrim sukobima oko pitanja naseljavanja novih kolonista, trgovine, eksploatacije prirodnih bogatstava, te ostvarivanja uticaja na sveukupna politička i ekonomska zbivanja u britanskim kolonijama u Americi.

Sukob sa britanskom krunom omogućio je kolonijama da usaglase svoje interese stvaranjem zajedničke platforme u borbi za nezavisnost. Nakon sticanja nezavisnosti, međutim, ponovo su isplivali stari ekonomsko-politički antagonizmi iako su se bivše kolonije, a sada nezavisne države, okupile pod zajedničkim krovom Sjedinjenih Američkih Država. Ovde je značajno naglasiti da pitanje institucije ropstva ni u jednom trenutku nije predstavljalo problem u međukolonijanim odnosima. Robovlasništvo je postojalo u svim britanskim kolonijama u Americi. Pijace robova, na kojima su crnci prodavani i kupovani, postojale su u gotovo svim značajnijim gradovima kako Severa tako i Juga. U samoj „Deklaraciji nezavisnosti“ (Declaration of Independence) ropstvo kao institucija uopšte nije ni spomenuto.

Nakon konstituisanja SAD robovlasništvo je bilo legalno u svim saveznim državama sem u državi Masačusets, a bilo je legalno zato što je robovski rad uglavnom još uvek donosio značajnu ekonomsku dobit. Trgovina „ljudskim mesom“ viđena je kao sasvim ispravan vid poslovanja, a bilo je propisano da se države članice SAD periodično izjašnjavaju o pitanju daljeg legaliteta trgovine robljem. Tako su 1808. godine za nastavak legalne trgovine robljem glasale tri „slobodne“ države (Nju Hampšir, Masačusets i Konektikat na Severu) i četiri „robovlasničke“ (Severna Karolina, Južna Karolina, DŽordžija i Merilend na Jugu, mada su Merilend, Kentaki, Misuri i Delaver kasnije poprimili status „pograničnih država“); za ukidanje trgovine robljem glasale su dve „slobodne“ države (Nju DŽersi i Pensilvanija na Severu) i dve „robovlasničke“ (Delaver i Virdžinija na Jugu).

Do prvobitne podele britanskih poseda u Americi na geografski Sever i Jug došlo je 1606. godine kada je engleski kralj DŽejms I dodelio Londonskoj kompaniji (London Company) pravo na eksploataciju resursa na teritorijama koje su rasprostirale južno od 38. stepena severne širine, a potom i Plimutskoj koloniji (Plymouth Colony) na teritorijama severno od 41. stepena severne širine.

Rečeno je da su ekonomski interesi (neprofitabilnost robovskog rada u uslovima jačanja industrijskog kapitalizma i sve većeg priliva jeftine radne snage iz Evrope) diktirali da se ropstvo kao institucija postepeno ukine u severnim državama, te da se veći deo tamošnjih robova postepeno proda na pijacama gradova južnih država SAD tokom prve polovine 19. veka. Paralelno sa tim procesom, i isto tako postepeno, počeo je da se razvija sve žešći politički sukob između severnih i južnih država oko pitanja ropstva, a osnovni razlog za to bila je borba za nadmoć na nivou Senata SAD gde su jednako, sa po dva senatora, bile zastupljene i „robovlasničke“ i „slobodne“ države.

Naime, zbog sve većeg priliva evropskih doseljenika koji su svoje uhlebljenje najčešće nalazili kao jeftina radna snaga u industrijskoj proizvodnji u gradovima na Severu, broj stanovnika u „slobodnim“ državama rastao je mnogo brže nego što je to bio slučaj u onim „robovlasničkim“. To je postepeno dovelo do uspostavljanja kontrole „slobodnih“ država nad Predstavničkim domom (Kongresom), tako da je Senat, sa svojim pravom veta, postao glavno poprište borbe za nadmoć između Severa i Juga. Stari rivalitet, čiji je osnovni sadržaj bila borba za ostvarivanje uticaja na sveukupna politička i ekonomska zbivanja u regionu sada je dobio novu formu u vidu sukoba oko pitanja institucije ropstva. Suština sukoba, međutim, bila je bitka za ostvarenje ekonomsko-političke dominacije kako u zemlji tako i nad nekolicinom velikih političko-administrativnih jedinica nazvanih Teritorijama, koje su zauzimale ogromne prostore između tadašnjih zapadnih granica SAD i pacifičke obale severnoameričkog kontinenta.

Kako je koji segment tih teritorija na zapadu sticao državnost i tražio prijem u SAD tako je nastajao lom u Kongresu, a naročito u Senatu u kojem su snage bile izjednačene, oko pitanja da li će na novouspostavljenoj teritoriji, odn. u novoj državi članici SAD, biti dozvoljeno robovlasništvo ili ne. Radilo se, naravno, o bici za Senat – politički i poslovni establišment Severa i ovde je na svaki način nastojao da ostvari svoju dominaciju, a način za ostvarenje tog cilja bilo je sticanje nadmoći „slobodnih“ država u Senatu. To se moglo dogoditi samo ako bi na novouspostavljenim teritorijama, odn. u novim državama članicama SAD, bilo zabranjeno ropstvo. Južne države su se svim silama grčevito borile da se održi „ravnoteža snaga“ u Senatu i time izbegne ostvarenje potpune nadmoći političkih predstavnika Severa, odn. predstavnika industrijskog kapitalizma u SAD. Jedini način da se to postigne bio je princip da se u SAD prima podjednak broj „slobodnih“ i „robovlasničkih“ država. Za taj princip su se nepokolebljivo zalagali politički predstavnici Juga ostavljajući svakoj državi ponaosob da na osnovu svojih Ustavom zagarantovanih ingerencija i ovlašćenja rešava osetljivo pitanje ropstva u okviru sopstvenih granica. Politički i poslovni establišment Severa vešto je iskoristio ovakve stavove političkih predstavnika Juga kao podlogu za njihovu stigmatizaciju u javnom mnjenju. Proglašeni su, zajedno sa „robovlasničkim“ državama čije su interese zastupali, za nepopravljive promotere „najgoreg moralnog zla“. Pružanjem propagandne i svake druge podrške abolicionistima, odn. istaknutim predstavnicima pokreta za emancipaciju crnih robova, taj isti establišment Severa sebe je projektovao u javnom mnenju kao „pokrovitelja borbe za ukidanje ropstva“, ili, kako bi se to današnjim rečnikom nama savremenog novogovora reklo, kao „borca za zaštitu ljudskih prava“.

Shodno rečenom, uzroke Američkog građanskog rata, odn. Rata za nezavisnost Juga, mogli bismo prepoznati u nastojanjima političkih i poslovnih struktura Severa, kao glavnih nosioca interesa industrijskog kapitalizma u SAD, da ostvare potpunu dominaciju nad celokupnim prostorom federalne države sa Teritorijama, od Atlantskog pa do Tihog okeana. Na putu do ostvarenja tih nastojanja isprečile su im se države američkog Juga koje su koristile sve legalne i legitimne metode političke borbe da zaštite svoje vitalne interese ili, kako su oni to tumačili, „državna prava“ (states’ rights) u SAD. Konačno, čvrsta odlučnost Juga da se zaštiti od sve agresivnijeg industrijskog Severa navela je sedam južnih država (Južna Karolina, Misisipi, Alabama, DŽordžija, Florida, Luizijana i Teksas) da proglase nezavisnost i da 8. februara 1861, u Montgomeriju (Alabama), konstituišu Konfederaciju Američkih Država za čijeg je predsednika izabran DŽeferson Dejvis. Odgovor nove vašingtonske administracije na čelu sa republikancem Abrahamom Linkolnom bio je da se odmah inicira vojni sukob sa Jugom. Upućivanjem pojačanja garnizonu tvrđave Samter u Južnoj Karolini isprovociran je napad regionalne odbrane Čarlstona, a taj napad je onda iskorišćen kao izgovor da se uputi poziv državama SAD da prikupe 75.000 dobrovoljaca čiji bi zadatak bilo gušenje „oružane pobune“ i vraćanje otcepljenih južnih država pod suverenitet SAD. Ovaj Linkolnov potez izazvao je još četiri južnjačke države (Virdžinija, Severna Karolina, Tenesi i Arkanzas) da napuste Uniju i da se pridruže Konfederaciji.  

Rat za nezavisnost Juga

Rat je u stvari započeo tako što su federalne trupe zaposele „pogranične države“, izvršile pomorsku blokadu svih južnjačkih luka i krenule u ofanzivu na Jug. Tokom prve dve godine rata, 1861-62, nijedna strana nije uspela da stekne veću nadmoć. Južnjačka vojska, slabo naoružana, loše snabdevena, često i bosonoga, odnosila je pobedu za pobedom u odbrani rodnog tla, a sve zahvaljujući sjajnom borbenom moralu, spremnosti na žrtvu svake vrste, kao i činjenici da su je predvodili izuzetno spremni i izrazito patriotski opredeljeni generali od kojih ćemo spomenuti tek nekolicinu najslavnijih: Pjer Boregar, DŽosef DŽonston, Albert Sidni DŽonston, DŽejms Longstrit, DŽ.E.B. Stjuart, DŽon Bel Hud, Ambrouz Pauel Hil, Danijel Harvi Hil, Luis Armisted, Leonidas Polk, Vejd Hampton, te u očima svih Južnjaka neprolaznom slavom ovenčani – Tomas „Kameni zid“ DŽekson (Stonewall Jackson) i Robert Edvard Li, legendarni komandant „Armije severne Virdžinije“ (Army of Northern Virginia). Uspesi Južnjaka na bojnom polju nikada se nisu mogli pretočiti u konačnu pobedu zbog izrazite brojčane i svake druge nadmoći Severa. Prvih dana jula 1863. odigrala se odlučujuća bitka kod malog gradića Getisburg u Pensilvaniji gde je, tokom trodnevnih borbi i nakon veličanstvenog, ali uzaludnog juriša divizije južnjačkog generala DŽordža Piketa, konačno slomljena kičma vojske Konfederacije. Iste godine pao je i grad Viksburg na reci Misisipi čime je celokupan tok te reke stavljen pod kontrolu Unije, a Konfederacija definitivno raspolućena. Komandu nad federalnom vojskom prvo na zapadnom ratištu, a potom i istočnom, preuzeo je 1864. general Julisis Grant. Zahvaljujući više nego dobrim rezultatima njegovog vojevanja kao i krajnje beskrupuloznoj ofanzivi generala Viljema Šermana u DŽordžiji (ofanzivi tipa „spržena zemlja“ – scorched earth), kojom su trupe Unije izvršile prodor u samo srce Konfederacije, konačno je došlo do predaje najznačajnijeg dela južnjačkih snaga kod Apomatoksa 9. aprila 1865.

19. jula 1867. izglasan je prvi od nekolicine „Zakona o obnovi“ (Reconstruction Acts) na osnovu kojeg su bivše države Konfederacije (sem Tenesija koji je već 1866. ratifikovao 14. dopunu Ustava SAD) potčinjene vojnoj upravi i izdeljene na pet vojnih okruga – do tada su bile pod okupacijom vojske SAD koja nije bila zakonski regulisana. Prvom okrugu pripala je Virdžinija, drugom Severna i Južna Karolina, trećem DŽordžija, Alabama i Florida, četvrtom Arkanzas i Misisipi i petom Luizijana i Teksas. Radi sprovođenja ovih zakona, kao i održavanja javnog reda i mira, u okruzima pod vojnom upravom je ozvaničeno vanredno stanje (Martial Law) i razmešteno 20.000 vojnika SAD. Pod neposrednim nadzorom Armije SAD izvršena je rekonstrukcija vlasti u pomenutih deset država, a svim bivšim zvaničnicima Konfederacije bilo je zabranjeno svako javno angažovanje, naročito ono na političkoj sceni.

U očima Južnjaka pojam „obnova“ bio je i ostao sinonim za politički oportunizam, korupciju, špekulaciju i neskrivenu otimačinu imovine koju su nad podjarmljenim i pauperizovanim stanovništvom ratom razorenog Juga sprovodili čitavi rojevi ratnih profitera sa Severa (Carpetbaggers) uz prećutno odobrenje novih predstavnika lokalne vlasti i okupacionih trupa SAD, a ne retko i u direktnoj sprezi sa njima.

Do kraja 1870. sve južnjačke države ponovo su stekle pravo predstavljanja u Kongresu; poslednja je bila DŽordžija. Zakonom o amnestiji iz 1872. amnestirani su svi sem 500 najistaknutijih zvaničnika Konfederacije. Poslednje federalne vojne jedinice napustile su Južnu Karolinu 1877. i time, posle punih 12 godina, okončale svoje prisustvo na Jugu u svojstvu okupacionih trupa.

PREDLOŽENA LITERATURA

* Charles Adams, When in the Course of Human Events: Arguing the Case for Southern Secession(New York: Rowman & Littlefield, 2000)

* Jeffrey Rogers Hummel, Emancipating Slaves, Enslaving Free Men: A History of the American Civil War(Chicago: Open Court, 1996)

* Francis W. Springer, War for What? (Nashville: Bill Coats Ltd., 1990)

* David Gordon (Editor), Secession, State & Liberty(New Brunswick, NJ: Transaction Publishers, 1998)

* Lerone Bennett, Jr., Forced Into Glory: Abraham Lincoln’s White Dream(Chicago: Johnson, 2000)