Istorijska nauka jedina merodavna za rehabilitacije

(Politika, 31.10.2009)

Kad je o rehabilitacijama reč, treba imati u vidu da je 1996. godine Evropski parlament u Strazburu doneo rezoluciju u kojoj se izjednačavaju dva totalitarna sistema – nacistički i komunistički. Izjednačavaju se i žrtve ta dva totalitarna sistema. Od tog dana u čitavoj Evropi, a posebno u Nemačkoj, Italiji, Bugarskoj, baltičkim državama, Ukrajini i svim bivšim jugoslovenskim republikama, počelo je „čišćenje prljavog veša“ ili revizija dotadašnje istoriografije. U tom čišćenju ima neverovatnih krajnosti – u Litvaniji je rehabilitovan kvislinški šef tajne policije, koji je neposredno kriv za smrt oko 200.000 ljudi, a u Italiji nije pokrenut nijedan postupak za kažnjavanje njihovih ratnih zločinaca sa okupirane teritorije Jugoslavije. Ali, već pet godina se odaje počast ubijenim italijanskim fašistima, bačenim u istarske fojbe! Nemačka istoriografija nastoji da izjednači „brutalnost“ svog sa savezničkim bombardovanjem gradova. U najnovijoj „Istoriji Nemačke u Drugom svetskom ratu“ Srbija i Jugoslavija pominju se devet puta po nekoliko rečenica! Danas u Nemačkoj postoji šesnaest „društava prognanih“ čiji potomci traže svoja prava. Mađarska je rehabilitovala admirala Hortija, nacističke „njilaše i osudila sovjetsku okupaciju”. Predstavnici mađarske manjine u Srbiji zahtevaju da se konačno utvrdi koliko je njihovih sunarodnika pobijeno od 1941. – i ti mrtvaci treba da uđu u kolektivno pamćenje. Istoričari i mediji danas predstavljaju Bugarsku kao najveću žrtvu u oba balkanska i svetska rata! U Tuđmanovoj Hrvatskoj u istoj koloni na paradi marširaju domobrani, ustaše i partizani. Križari, koji su posle rata pobili više hiljada odbornika i istaknutih „članova partije“, slavodobitno se proglašavaju za prve gerilce protiv komunizma. U Sloveniji se održavaju smotre kvislinških jedinica i pokreću sudski procesi rukovodiocima Ozne.

U Srbiji ovo „čišćene“ ima funkciju, navodno, nacionalnog pomirenja! Međutim, po žestokim medijskim sporenjima ono poprima konture čistog političkog revanšizma. Najglasniji i najagresivniji su oni iz redova „sekte profesionalnih antikomunista“ (u Šapcu iz Udruženja građana „Most“). Svi se oni zalažu, od istoričara revizionista, preko sudova, do onih za govornicom Narodne skupštine, da se „konačno“ utvrdi istorijska istina koju su komunisti dugo skrivali od naroda. Kako ih već jednom podučiti da u istorijskoj nauci nema istine? Istorijska nauka, proučavajući dostupne istorijske izvore postepeno i sa mnogo kritičnosti, pokušava da postigne najviši nivo naučnog znanja. Ona ne sudi šta je pravedno i ne primenjuje sankcije. U jednom svom romanu Andre Žid je napisao: „Rekao sam sam sebi da ništa nije dobro za sve, nego samo u odnosu na pojedince; da ništa nije istinito za sve, nego samo u odnosu na one koji veruju da je istinito; da nema metoda ni teorije koji bi se mogli primeniti na svakoga bez razlike; ako je potrebno da biramo, da bismo nešto učinili, imamo bar slobodu izbora; a ako nemamo slobodu izbora, stvar je još jednostavnija.“

Istorijska nauka dopušta mogućnost istoriografske inovacije samo onda kada pred sobom ima nove i do tada njoj nepoznate istorijske izvore. Ali, ona u tome slučaju samo unapređuje nivo naučnog znanja. Postavlja granice znanja za buduće generacije istoričara i ne obračunava se sa istorijskim činjenicama, odnosno događajima i akterima u tim događajima. Pokušava da racionalno shvati epohu, da se što više približi jasnoći nekadašnje stvarnosti ljudi. Nemamo pretenzije da se „prvačimo sa nekim“. Uvek smo govorili i podržavali revizioniste u njihovim nastojanjima da istražuju i dođu do novih izvora, ali ih nismo učili da siluju istorijske činjenice i sude događajima i njihovim akterima. Pogotovo ako to rade iz određene ideološke i političke matrice, slepo se povinujući tekućoj politici i njenim interesima.

Zamislili smo se nad mogućim posledicama revnosnog rada srpskog političkog sudstva. Svojim odlukama, sasvim očigledno ono promoviše određenu političku klimu, šalje javnosti sasvim određene političke poruke, koje putem medija utiču na širenje revanšizma i stvaranja haosa u kolektivnoj istorijskoj svesti. Nesrećni mrtvaci tako iznova postaju predmet političke manipulacije umesto da mirno počivaju u okrilju jedne sasvim drugačije kulture sećanja koju promoviše istorijska nauka. Ona je i jedina merodavna, sa stanovišta jedne prosvećene kulture i etike, da o njima brine sa pijetetom. Bez pristrasnosti!

Šef Katedre za istoriju Jugoslavije na Filozofskom fakultetu u Beogradu