Evroazijska unija kao alternativa kulturnoj i političkoj hegemoniji zapada

Ovih dana u medijima se ponovo pojavila priča o Evroazijskoj uniji, koju bi trebalo da čine Rusija, Kazahstan, Ukrajina, Bjelorusija i Srbija. No, ova ideja nije od juče, što bi se reklo, njeni korijeni sežu znatno dublje u prošlost, gdje nalazimo njen intelektualni embrion. Naime, aktuelnost ove tematike je istovremeno i aktuelnost čitave plejade ruskih i domaćih intelektualaca koji su zagovarali ovu ideju. Jedan od najznačajnijih među njima zacijelo jeste Nikolaj Jakovljevič Danilevski, ruski mislilac iz 19. stoljeća, čije će učenje ovdje biti apstrahovano kako bi se pokazala tradicija spomenute ideje u slovenskoj misli.

Od "Rusije i Evrope" Danilevskog do Evroazijske unije

Možemo slobodno reći da je ideja o Evroazijskoj uniji o kojoj se danas govori, u izvjesnom smislu, posljedica razvoja ideja koje nalazimo u djelu Nikolaja Danilevskog, te njihovo potencijalno ishodište. Postavljanje ideje o Evroazijskoj uniji u realne okvire ne samo da u više tačaka podsjeća na Danilevskog, već njegovoj misli daje i jednu profetsku dimenziju. Njegovo djelo Rusija i Evropa od prvorazrednog je značaja za ovu tematiku. Dometi tog ostvarenja prelaze granice naučnih disciplina, što samom djelu daje jedan multidisciplinarni karakter i njemu srazmjernu težinu. I premda je Danilevski po vokaciji bio prirodnjak, njegovo djelo značajno je kako u kulturološkom, tako i u filosofskom, sociološkom, politikološkom, istorijskom, pa čak i geografskom smislu. Između osnovnih motiva njegovog učenja i ideje o Evroazijskoj uniji, koja je, nekim čudom, nedavno zauzela svoje mjesto u našem medijskom prostoru, postoji bitna relacija, jer se te ideje u svom pozicioniranju međusobno afirmišu. Recimo, Danilevski u spomenutom djelu iznosi stav da je granica između Evrope i Azije u stvari vještačka. Ključni argument za tu tezu on izvodi iz konstatacije da planine i rijeke nisu suštinske granice između kontinenata, što dalje potkrepljuje činjenicom da su granice između ostalih kontinenata uglavnom mora i okeani. U ovoj logički korektnoj opservaciji možemo naći opravdanje za ideju o Evroazijskoj uniju o kojoj se danas govori. Geografski kriterijumi na osnovu koji je uspostavljena granica između Evrope i Azije su sa ovim argumentom bitno dovedeni u pitanje. Relativnost evro-azijske granice opet ide u prilog ideji o Evroazijskoj uniji, čak se Evroazijska unija može posmatrati kao korektiv jedne vještačke konstrukcije utemeljene u zapadno-evropskoj kulturi. Ali ovim se još ne iscrpljuje poenta ovog za nas neobično važnog djela. Naprotiv, to je samo jedan element u misaonoj kompoziciji centralne teme čija konstitucija ovdje treba biti verifikovana.

Ono što je u svemu tome značajno, kada je u pitanju ideja o Evroazijskoj uniji, jeste to što Danilevski smatra da je novi civilizacijski tip ni manje ni više nego slovenski, da je nova civilizacija zapravo slovenska civilizacija na čelu sa Rusijom

Sa kulturološkog aspekta posebno je interesantno učenje o kulturno-istorijskim tipovima koje razvija Danilevski. Stanovište koje je zastupao prilikom ekspilikacije svoje teorije može se označiti kao biologizam. Naime, on pravi analogiju između civilizacija i živih organizama, dokazujući upravo na primjerima prošlih civilizacija da isti zakoni važe i za civilizacije i za žive organizme. Na osnovu toga on prognozira kraj zapadno-evropske civilizacije koja je doživjela sve etape svog razvoja: rođenje, mladost, zrelost i sada je ušla u posljednju fazu. Ta civilizacija je ostvarila svoj maksimum i nema više šta da da, jer je izgubila unutrašnju snagu i nema više energije da bi bila plodotvorna. Svjedoci smo i mi da je savremena civilizacija na samrti, već odavno je na aparatima. Tehničko-tehnološka aparatura održava je u životu, na isti način kao što se živo biće održava u takvom stanju, tako da u vezi s tim možemo napraviti još jedan oblik biologizma. Ono što je u svemu tome značajno, kada je u pitanju ideja o Evroazijskoj uniji, jeste to što Danilevski smatra da je novi civilizacijski tip ni manje ni više nego slovenski, da je nova civilizacija zapravo slovenska civilizacija na čelu sa Rusijom. Zašto će nova civilizacije imati slovenski kulturno-istorijski tip? Ne zato što je Danilevski kao Sloven pristrasan, već zato što slovenski kulturno-istorijski tip za razliku od drugih kulturno-istorijskih tipova još nije iscrpljen. Slovenska kultura još nije dala svoj maksimum, a ima predispozicije da preraste u civilizacijski tip. Sve sada dobija svoj smisao u Evroazijskoj uniji. Jačanje Rusije i promjena geopolitičke konstelacije, takođe pogoduje toj ideji.

Slovenstvo kao postulat Evroazijske unije

Geopolitički dualizam koji bi se uspostavio sa Evroazijskom unijom, narušio bi politički monopol Evropske unije. Mitologija evropskih integracija konačno bi bila preispitana u svijesti slovenskih naroda. 

Osnovna teza teorije o kulturno-istorijskim ili civilizacijskim tipovima jeste da „opštečovječanska civilizacije ne postoji, i ne može postojati“. On u zapadno-evropskoj kulturi prepoznaje težnju da se napravi opštečovječanska kultura koja bi bila superiorna nad svim ostalim kulturama. Danilevski je po svemu sudeći bio u pravu, jer težnja za univerzalizmom zapadno-evropske kulture u savremenom dobu prerasla je u fenomen globalizacije u kojoj imamo superiornost jednog kulturno-istorijskog tipa i inferiornost svih kultura koji se od njega razlikuju. Iz tog ugla gledano, Evroazijska unija je najozbiljniji antiglobalistički projekat. Poduhvat obaranja zapadno-evropske dogme o univerzalnoj, opštečovječanskoj kulturi, koji je u svom djelu poduzeo Danilevski, stoji u koheziji sa idejom o Evroazijskoj uniji. Geopolitički dualizam koji bi se uspostavio sa Evroazijskom unijom, narušio bi politički monopol Evropske unije. Mitologija evropskih integracija konačno bi bila preispitana u svijesti slovenskih naroda. Slovenstvo je postulat alternacije Evropske unije.

„Slovenska porodica naroda čini samostalan kulturno-istorijski tip, i ako napusti samostalno razvijanje svojih načela, onda se mora odreći i svakog istorijskog značaja, i spustiti se na stepen i službu etnografskog materijala uzetog za tuđe svrhe.“, smatra Danilevski. Slovenska samosvjest i autonoman razvoj slovenske kulture moguće je ostvariti samo u zajednici poput Evroazijske unije, i to dodatno učvršćuje ovu ideju, koja očito ima svoje ozbiljno uporište u naučnoj studiji Nikolaja Danilevskog. Slovenstvo je naša legitimna kulturna i politička paradigma. Ona nadasve treba biti imanentna našem pogledu na svijet. Ona mora biti aksiološki supstrat jednog novog sistema vrijednosti, koji treba da pozna naša svijest. „Svakom Slovenu, poslije Boga i Svetog Evanđelja, najviša ideja ima da bude Slovenstvo; viša od slobode, nauke, prosvjete, svakog zemaljskog blaga, jer se nijedno od toga ne može postići bez ostvarenja one ideje, bez duhovno, narodno, i politički samobitnog i nezavisnog Slovenstva; naprotiv, sva su ta blaga direktna posljedica te nezavisnosti“, reći će Danilevski. Važno je istaći da Danilevski ne želi da diskvalifikuje evropsku kulturu, on naprosto želi da poruši mit o apsolutnoj superiornosti te kulture nad ostalim kulturama. Evroazijska unija se u tom smislu postavlja kao otpor kulturnoj i političkoj hegemoniji zapada. Pri tom se pluralizam kao demokratski ideal sa Evroazijskom unijom ostvaruje na geopolitičkom planu.

Evroazijska unija kao alternativa Evropskoj uniji

Nama ostaje samo nada da će ideja o Evroazijskoj uniji da zaživi u punoj snazi i punom sjaju. Ideja o jedinstvu slovenskih naroda namotava se kroz istoriju kao klupko

Treba reći nešto i o značaju Evroazijske unije za naš narod, koji neosporno pripada slovenskoj porodici naroda. Ova tematika nas u tom kontekstu i te kako dotiče. Slovenofilija je na našim prostorima u sjenci zapadno-evropske društveno-političe orijentacije, koja je za države u tranziciji dobila sakralno-sotirološka značenja. Ta orijentacija se u našem društvu profiliše kao spasonosna. Evropski put se predstavlja kao put izbavljenja, i kao takav postaje naupitan. Medijska diktatura kao glavno oružje savremene civilizacije, oblikuje takvu svijest kod ljudi. S druge strane, ideja slovenstva stoji kao nedovoljno iscrpljen ideološki i politički resurs. Mi danas imamo samo formu demokratskog političkog sistema, a robujemo njegovoj suštini koja nas u svojoj nedostižnosti još nije uvjerila da se radi o idealizmu. Tranzicija ima jednu platonističku dimenziju, ideje demokratije su kao vječni uzori odvojene od stvarnosti. Transplantacija zapadne demokratije na slovenske organizme predstavlja neuspjeli operativni zahvat. Imamo težak posleoperativni period. Politička medicina zapada još nas nije izliječila od bolesti komunizma. U tome treba tražiti opravdanje Evroazijske unije kao alternative Evropskoj uniji. Krizu zapadno-evropskog civilizacijskog tipa, koja je trenutno na snazi, treba iskoristiti kako bi se već jednom trgli iz dremeža, ili kako bi se konačno otrijeznili od pijanke na demokratskoj gozbi. S jedne strane imamo zajednicu država koje su nas bombardovale više puta kroz istoriju i koje su nam, na kraju krajeva, otuđile jedan dio teritorije, a kojima smo do sada uvijek trčali u zagrljaj, uprkos mržnji i ponižavajućem odnosu koji konstantno iskazuju prema nama. S druge strane imamo zemlje koje ne narušavaju ni naše dostojanstvo, ni naš integritet, zemlje koje nam u prošlosti nisu nanijele nikakvo zlo, i kada nam nisu pomagale, nisu nam ni odmagale, što se za one prve ne može reći. U odluci koja će možda biti sudbonosna za naš narod, Evroazijska unija može da odigra ključnu ulogu. Naš nacionalni, kulturni, pa i ekonomski identitet sigurno bi bio bolje pozicionirani u Evroazijskoj zajednici, jer ona počiva na kulturološkoj konzistenciji zemalja koje je čine. Transekonomska i transpolitička struktura zapadne civilizacije uništava nacionalne ekonomije malih naroda, jednako kao što obuzdava njihov kulturni razvoj. Evropska unija je sistem u kome mali narodi kao elementi tog sistema u odnosu prema velikim zemljama nemaju nikakav značaj. Samo se stavljaju u poziciju zavisnosti prema centrima velikog sistema. I danas postoji pretenzija na univerzalnost koja je, izgleda, inherentna zapadno-evropskoj kulturi. Vidimo da je misao Nikolaja Danilevskog i te kako živa i aktuelna i danas možda više nego ikad. Nama ostaje samo nada da će ideja o Evroazijskoj uniji da zaživi u punoj snazi i punom sjaju. Ideja o jedinstvu slovenskih naroda namotava se kroz istoriju kao klupko. To klupko je možda Arijadnino klupko za izlaz lavirinta u kome se danas nalazimo.