Demografska situacija u Rusiji

Mnogo puta kroz istoriju Rusija je usled ratova ili unutrašnjih sukoba imala ogromne gubitke stanovništva koji su neretko imali karakteristike demografske katastrofe (mongolo-tatarska najezda, ratovi protiv Litve i Poljske, „smutna vremena“, ratovi protiv Otomanske imperije, Napoleona, Prvi svetski rat, revolucija, građanski rat, Drugi svetski rat, političke čistke u vreme Staljina,...). Sve ove gubitke Rusija je uspevala da nadoknadi visokim natalitetom, pozitivnim prirodnim priraštajem.

Demografska katastrofa, uzroci i posledice

Poslednja „smutna vremena“ kojim s pravom možemo nazvati period Gorbačovljeve „perestrojke“ i Jeljcinove „demokratije“, pored ekonomskog, političkog i sveopšteg društvenog, Rusiji su donela i nezapamćen demografski sunovrat obeležen katastrofalnim padom nivoa rađanja, povećanjem smrtnosti, smanjivanjem prosečnog trajanja ljudskog života. Od svih problema nastalih kataklizmom koja je zadesila Rusiju krajem 20. veka, demografski problemi su najdublji, za bezbednost, pa i budućnost Rusije najopasniji, i uprkos aktivnoj demografskoj politici, demografski oporavak teče daleko sporije i neizvesnije od oporavka ekonomije, konsolidacije ruske države i njenog povratka na međunarodnu arenu, kao realne geopolitičke sile.

Tokom poslednje decenije 20. veka nivo nataliteta stanovništva Rusije pao je na nivo nataliteta visoko razvijenih zemalja, sa druge strane, nivo smrtnosti se povećao, a prosečan ljudski vek smanjio na nivo karakterističan za zemlje u razvoju. Tako je stopa smrtnosti (broj umrlih na hiljadu stanovnika) rasla sa 11,2‰ u 1990. do neslavnih 16,4‰o u 2003. godini. Stopa nataliteta (broj rođenih na hiljadu stanovnika) opala je sa 13,4‰ u 1990. do najnižih 8,3‰ u 1999. godini. Sredinom devedesetih prosečan ljudski vek u Rusiji iznosio je 57 godina za mušku i 70 godina za žensku populaciju. Uzroci ove katastrofe su drastičan pad životnog standarda, pad nivoa i kvaliteta zdravstvene zaštite, kao i sveukupno moralno posrnuće čitavog ruskog društva, ogrezlog u pljačku, otimačinu, korupciju i kriminal, kao posledica „perestrojke“ i „demokratizacije“. Neposredno, zbog bede i beznađa povećao se broj abortusa, samoubistava i ubistava. Potrošnja alkoholnih pića se uvećala višestruko, dok je potrošnja mesa višestruko smanjena. Slikovito, u poslednjem međupopisnom periodu 1989–2002, stanovništvo Rusije je smanjeno za 1,8 miliona, uprkos činjenici da je migraciona komponenta stanovništva konstantno pozitivna i pokriva 71% gubitka stanovništva nastalog negativnim prirodnim priraštajem.

Raspadom Sovjetskog Saveza mnogo ruskog stanovništva ostalo je van granica Rusije. U mnogim novonastalim državama Rusi su postali građani drugog reda ili su stavljeni van zakona kao „nedržavljani“, u baltičkim državama na primer, što je uz ekonomsku krizu u novonastalim državama izazvalo veliki migracioni talas prema Rusiji kako Rusa, tako i stanovništva drugih nacionalnosti.

Demografska politika, znaci oporavka

Postepenim konsolidovanjem države i ekonomije, početkom 21. veka, u Rusiji je pokrenuta aktivna demografska politika, koja uz povećanje životnog i socijalnog standarda daje prve rezultate. Od 2001, prilikom rođenja svakog deteta dobija se jednokratna materijalna pomoć, siromašne porodice i dečji dodatak, a porodiljsko odsustvo u Rusiji traje tri godine. Od 2006. za drugo i svako naredno dete majka dobija „materinski kapital“ – sumu od oko devet hiljada evra, koju može isključivo namenski koristiti za obrazovanje deteta, poboljšanje uslova stanovanja (remont postojećeg ili deo isplate novog stambenog prostora), ili doplatu doprinosa za penziju majke. Usled sveukupnog oporavka Rusije i pomenutih stimulativnih mera populacione politike, u poslednjih šest godina dolazi do poboljšanja demografske situacije: postepeno se smanjuje nivo smrtnosti, povećava se nivo rađanja i dolazi do povećanja očekivanog trajanja života (prosečnog ljudskog veka). Stopa smrtnosti je smanjena sa 16,5‰ u 2003, na 14,5‰ u 2009, stopa nataliteta se povećala sa 10,2‰ u 2003, na 12,7‰ u 2009, prirodni priraštaj sa stopom od -6,3‰ u 2003. poboljšao se i iznosi -1,8‰ u 2009, prosečan vek muškaraca iznosi 62, a žena 74 godine, daleko niže od proseka u razvijenim zemljama, međutim daleko bolje od vremena Jeljcinove „demokratije“. Ukoliko se nastave pomenuti trendovi, uz pozitivnu migracionu komponentu, postoje osnovane pretpostavke za postepeno zaustavljanje depopulacionih procesa.

Problemi koji i dalje negativno utiču na demografsku situaciju u Rusiji su alkoholizam koji je neposredni uzročnik 3,2% smrtnih slučajeva u 2007, a posredno čest uzročnik bolesti srca i krvnih sudova koje su u pomenutoj godini izazvale 57% ukupnog broja smrtnih slučajeva. Alkoholizam je često i uzročnik nasilnih smrti čiji je nivo u Rusiji i dalje visok – samoubistva 2%, saobraćajne nesreće 1,9% i ubistva 1,2% ukupnih smrtnih slučajeva za navedenu godinu. Neretko, alkoholizam je uzročnik razbijanja porodice, kao osnovnog temelja svakog društva i naroda. Borba protiv alkoholizma, nasilja, rekonstrukcija saobraćajne infrastrukture dodatno mogu pozitivno uticati na demografsku situaciju. Iako sa tendencijom konstantnog pada, broj abortusa je još uvek visok i iznosi 126 na 100 rođenja u 2003. godini. S tim u vezi vode se propagandne kampanje protiv abortusa u sredstvima javnog informisanja i zdravstvenim ustanovama.

Daleko manje bojazni po budućnost Rusije i ruskog naroda predstavlja eventualna ekspanzija domicilnog i stanovništva iz okruženja islamske veroispovesti. Prema poslednjem popisu iz 2002, Rusi čine gotovo 80 % ukupnog stanovništva, a čitav slovenski korpus oko 85%. Sveukupna populacija naroda islamske veroispovesti ne prelazi 10%, čiji priraštaj jeste visok, ali sa tendencijom dugoročnog pada. Eventualna kineska ekspanzija na Daleki istok i Sibir takođe je malo verovatna. U Rusiji broj Kineza se prema procenama kreće između 50 i 200 hiljada, s tim što veliki broj njih živi u velikim gradovima, bavi se trgovinom i veoma često menja mesto boravka, tako da retko naseljeni i za ljudski život negostoljubivi predeli Sibira i Dalekog istoka nisu naročito ugroženi kineskom ekspanzijom. Svemu treba dodati i činjenicu da proces preseljavanja ruskog stanovništva sa postsovjetskog prostora u Rusiju još uvek traje i da oni predstavljaju ogroman udeo u ukupnom broju imigranata koji se trajno naseljavaju u Rusiji, dok su predstavnici drugih naroda uglavnom ekonomski imigranti koji u Rusiji borave privremeno.

Rusija ima šansu da se potpuno oporavi, a ruski narod da biološki opstane i bude nosilac slovenske i pravoslavne civilizacije. Uz mudro vođenje države, moralni preporod naroda i demografski oporavak je moguć, a bez njega nema budućnosti.