Nepokretno kulturno nasleđe Srba na KiM - žrtva loših namera i štetnog delovanja

Kosovo i Metohija je skoro dva milenijuma prostor na kome žive Srbi. U tako dugom periodu, u kome je bilo uspona i padova, stvoreno je arhitektonsko i urbanističko bogatstvo, kako u objektima sakralne i vojne arhitekture, tako i arhitektonski modeli tradicionalne arhitekture i urbanizma. Arhitektonska i urbanistička vrednost, kao i kulturni doprinos civilizaciji, potvrđeni su kroz međunarodne organizacije, UNESKO i stručnu javnost. Nažalost, samo mali deo baštine je stavljen na uvid domaćoj i svetskoj javnosti, a još manji zaštićen kao deo domaće i svetske baštine.

Prostor Kosova i Metohije je više od stotinu godina, od 1918. godine u kontinuitetu, vojište na kome se praktikuju ratne i mirnodopske metode vojevanja. Tokom višedecenijske bitke, u kome je sukob konstanta, vojna dejstva su smenjivali periodi mira, koji su imali sve karakteristike sukoba. Mir je bio kostim kojim je specijalni rat dobijao novi prihvatljiv izgled.

Mir je nastavak rata, samo drugim sredstvima

Tokom perioda mira, tzv. mira, srpska strana je veći deo vremena provela u pasivnom odnosu. Razlog za to treba tražiti u negativnoj selekciji kadrova, ličnim nedostacima vršilaca vlasti, štetnih ciljeva nametnutih komunističkom upravom, delovanja stranih specijalnih službi u državnoj politici i administraciji, itd.

Specijalni rat u oblasti zaštite arhitektonskog i urbanističkog nasleđa realizuje se kroz štetne političke naredbe profesionalnim institucijama i pojedincima

Osnovni cilj specijalnog rata, koji se sprovodi se sprovodi decenijama, u oblasti zaštite arhitektonskog nasleđa na Kosovu i Metohiji bio je da se smanji uticaj struke, i poveća uticaj politike na procese u praksi kako bi se stvorio prostor za nerazumne, nenaučne i štetne odluke političkih subjekata, da se omogući kulturno čišćenje - uklanjanje što većeg broja spomenika srpske kulturne baštine radi delegitimizacije starih korisnika u korist novih, da se omogući preknjižavanje kulturnog vlasništva nad arhitektonskim objektima sa srpske zajednice na šiptarsku ili bilo koju drugu, da se proizvede netačna proporcija o odnosu srpskih i „nesrpskih“ spomenika smanjenjem broja evidentiranih srpskih spomenika, da se spomenici, koji nisu deo pravoslavne religije, se proglase „nesrpskim“, kao što su muslimanski mada znamo da je etničko poreklo većine muslimana srpsko, itd.

Specijalni rat u oblasti zaštite arhitektonskog i urbanističkog nasleđa realizuje se kroz štetne političke naredbe profesionalnim institucijama i pojedincima (od vlade, nadležnog ministarstva do državnih institucija zaštite), putem negativne selekcije u institucijama zaštite kulturnog nasleđa i obrazovanju kadrova, kroz nasilnu implantaciju „političkih vojnika“ u institucije zaštite arhitektonskog nasleđa, smanjenjem fondova za proučavanje i zaštitu nasleđa, birokratizacijom procedura u procesu zaštite, preteranim mešanjem političkih kadrova u strogo profesionalne poslove, marginalizacijom značaja kulturne baštine za identitet i privredu države, itd.

Kulturno nasleđe Srba kao žrtva projekcije stranih interesa na KiM

U štetnim procesima po arhitektonsko nasleđe Srba na Kosovu i Metohiji, još iz vremena SFRJ, učestvovalo je nekoliko evropskih država: delovanjem kroz instrumentalizaciju šiptarskog stanovništva, lokalnih zajednica, a kasnije i administrativnih organa, ćutanjem na aktivnosti štetne po kulturnu baštinu Srba ali koji su u korist interesa tih država, pritiscima na politički Beograd da postupa na štetu interesa srpske kulturne baštine, pritiscima za imenovanje lica-agenata stranog uticaja na čelo institucija zaštite i obrazovanja u oblasti zaštite, itd. Veliki deo odgovornosti za ugroženu poziciju arhitektonskog i urbanog nasleđa Srba na Kosovu i Metohiji snose nekoliko evropskih država.

Položaj arhitektonskog i urbanog nasleđa Srba na Kosovu i Metohiji je rapidno nazadovao nakon vojnog sukoba 1999.

Položaj arhitektonskog i urbanog nasleđa Srba na Kosovu i Metohiji je rapidno nazadovao nakon vojnog sukoba 1999. i uspostavljanja administrativne uprave pod kontrolom stranih vojnih i političkih centara. Od tada do danas beležimo kontinualni rad na stvaranju „realnosti na terenu“ potpuno različite od realnosti na koju su se iste države obavezale međunarodnim sporazumima. Arhitektonsko nasleđe je postalo žrtva osnovnog cilja – formiranja nezavisne države na prostoru Kosova i Metohije. Koraci ka tom cilju se sprovode delovanjem na dva koloseka: na prostoru Kosova i Metohije i prostoru političkog Beogradu. (Napomena: termin „politički Beograd“ koristi se jer je evidentna ogromna razlika između iskazanih stavova, želja i potreba građana Srbije i postupanja političke grupacije koja vrši vlast).

Na prostoru Kosova i Metohije aktivnosti specijalnog rata protiv arhitektonske baštine Srba se realizuju kroz: nepoštovanje pisanih sporazuma i dogovora načinjenih sa Republikom Srbijom, delovanje suprotno međunarodnim propisima, preknjiženje na nove vlasnike arhitektonskih spomenika, nasilne intervencije u nauci i obrazovanju kojima se briše prisustvo jedne i upisuje prisustvo druge etničke grupacije, neodržavanje monumenata svedočanstava postojanja države Srba i važnih događaja (Gazimestan), nekažnjeno uništavanje kulturnog nasleđa, blokadu aktivnosti na objektima i celinama, zloupotrebu nauke i stručne prakse, itd.

Nekoliko savremenih oblika razornog delovanja

Nasleđe političkih naloga iz socijalizma. Seme pojedinih savremenih rešenja pasivizacije arhitektonske baštine je posejano u periodu SFRJ. Tada je nekoliko lokaliteta, koji su svedočili o činjenicama nezgodnim za politiku stvaranja nove države Kosovo,* kroz „struku“ ograničavano da budu „arheološki lokaliteti“, mada je bilo sasvim dovoljno podataka za njihovu obnovu na nivou arhitektonskog objekta koji može da obavlja svoju izvornu funkciju (na primer, manastir Sveti arhanđeli kod Prizrena u okviru kojih se nalazi grob cara Dušana).

Obnovom do „vlasništva“. Drugi neprihvatljiv proces koji se nasilno sprovodi je obezbeđivanje sredstava za obnovu spomenika, a potom njihova javna prezentacija kao deo kulturne baštine druge etničke i kulturne zajednice. Ovaj proces se dešava uz delimično „koketiranje“ Beograda koji, pravdajući se nedostatkom sredstava, omogućava strani, koja je do 2014. godine rušila spomenike, da ih obnavlja kako bi popravila svoj potpuno uništen međunarodni ugled. (Novo Brdo, Prizren, sakralni objekti, itd).

Rušenje spomenika pod vidom urbanističke rekonstrukcije gradova. Skoro celokupno nasleđe tradicionalne arhitekture Srba i nealbanskog stanovništva u gradovima (Prizren, Peć, Đakovica, itd) zbrisano je pod izgovorom urbane obnove.

„Jeftin“ novac u građevinarstvu čisti sve oko sebe. Svima je poznat obim i veličina poslovne delatnosti albanske kriminalne organizacije. Poznati su samo obrisi sume novca koja se investira u građevinarstvo. Najčešće žrtve su objekti koji nemaju vlasnika prisutnog na terenu i objekti vlasnika koji nemaju zaštitu svoje matice.

Pritisak i izolacija Srba radi otkupa imovine. U Orahovcu je 1999. godine živelo 5000 Srba, a danas živi do 200, zatvorenih u geto sa središtem oko crkve. U takvim okolnostima je nemoguće nemoguće zaštiti objekte i celinu, niti zaštititi tržišnu vrednost nekretnina.

Nema mira bez suštinskog rešenje statusa kulturne baštine Srba na KiM

Mir na prostoru Balkana je nemoguć bez pravednog rešenja kulturne baštine Srba na prostoru Kosova i Metohije

Mir na prostoru Balkana je nemoguć bez pravednog rešenja kulturne baštine Srba na prostoru Kosova i Metohije. Ako Evropska unija iskreno želi dugoročan mir, ako se želi da Srbi poveruju da je kolektivni zapad uopšte u stanju da napravi mir, ako katolička crkva želi normalizaciju komunikacije sa pravoslavnim korpusom Srba na Balkanu, ako Evropska unija želi kvalitetnu integraciju Srbije u evropski društveni i kulturni prostor, onda procesi na prostoru Kosova i Metohije moraju dobiti potpuno suprotan tok.

Za Kosovo i Metohiju nema održivog rešenja kroz prisiljavanje srpske strane da učini sve ustupke potrebne za realizaciju političkog plana stvaranja nezavisne države; nema rešenja ni kroz medijske manipulacije kojima se stvara iluzija u javnosti da šiptarska strana čini neke ustupke, jer to nije istina; nema rešenja ni kroz oduzimanje prava vlasništva Srbima nad svojom kulturnom baštinom; nema rešenja ni kroz nasilne operacije u obrazovnom sistemu gde se šiptarska deca uče da su vlasnici spomenika u čijem stvaranju njihovi preci nisu učestvovali; nema rešenja ni kroz amputaciju iz obrazovnog programa dela kolektivnog kulturnog vlasništva Srba, i tako dalje.

Kulturna baština Srba na KiM kao pokriće za razaranje ostatka Srbije

U političkom Beogradu aktivnosti specijalnog rata se i dalje realizuju kroz dominantnu ulogu političkih kadrova u profesionalnim poslovima zaštite arhitektonskog nasleđa, kroz negativnu selekciju u institucijama zaštite, mobingom prema stručnim i profesionalnim kadrovima, radom na spuštanju nivoa profesionalnosti službi zaštite (srpske službe zaštite su realizovale premeštanje lokaliteta Abu Simbel prilikom izgradnje brane Asuan), kroz stimulisanje i nekažnjavanje nestručnih aktivnosti na arhitektonskim spomenicima, razaranje ugleda zakona i propisa u urbanističkoj praksi, donošenje kontradiktorne legislative, čestim izmenama legislative, dvostrukim tumačenjem zakonskih propisa i neprimerenim smanjenjem finansiranja (iz poreza svih građana) aktivnosti u poslovima zaštite.

Na liniji politika - arhitektonska profesija, političari preuzimaju odlučivanje u oblasti arhitektonske zaštite za koju nisu kvalifikovani

Gorenavedeni procesi doveli su do potpune katastrofe na terenu. Izgubljena je kontrola nad procesima, nad velikim brojem arhitektonskih i urbanističkih spomenika prepušteno je upravljanje strani koja ih je decenijama uništavala, stranim političarima je u ruke dat argument da srpska strana nema stručnih sposobnosti da sprovodi zaštitu svog arhitektonskog nasleđa (kao ni šiptarska), došlo je do epidemije rušenja spomenika tradicionalne arhitekture Srba u gradovima i selima, početi su procesi menjanja savremene vernakularne arhitekture kroz nasilno unošenje nesrodnih procesa i obrazaca života i građenja, obustavljen je rad na izgradnji baze podataka o tradicionalnoj arhitekturi i urbanim/ruralnim celinama, sprovodi se nasilno korigovanje urbanog i ruralnog pejzaža, sprovodi se isključivanje spomenika sopstvene arhitektonske baštine iz života srpskog stanovništva, itd.

Na liniji politika - arhitektonska profesija, političari preuzimaju odlučivanje u oblasti arhitektonske zaštite za koju nisu kvalifikovani, vrši se potpuno isključivanje domaćih stručnjaka; prekinuto je stručno usavršavanje arhitekata u oblasti zaštite arhitektonskih spomenika, prekinuto je opismenjavanje javnosti o arhitektonskoj i urbanoj baštini kako ne bi primetila procese koji se odvijaju danas na Kosovu i Metohiji, a sutra u ostatku Srbije; sprovodi se politička instrumentalizacija arhitektonske profesije, nasilno nametanje negativne selekcije na svim nivoima profesije, itd.

Masovno se proizvode alati za ucenu ili pasivizaciju ključnih pozicija u struci kroz nepotizam, korupciju, direktno dodeljivanje poslova plaćenih iz poreskog novca, ličnu finansijsku materijalizaciju pozicije u javnim institucijama, dopuštanje odlučivanja suprotno zakonskim procedurama, obeshrabrivanje stručnog usavršavanja, pasivizaciju rada u praksi, odvajanje prakse od nauke, birokratizaciju procedura, formalizaciju aktivnosti da bi se što manje energije i novca trošilo na praktične aktivnosti, izostanak rezultata na terenu i praksi, ćutanje struke na sve šta se dešava u zoni njene društvene odgovornosti, kroz hranjenje straha i ćutanja kod stručnih lica radi očuvanja ličnih prihoda i položaja. Navedeno je dovelo do potpune atrofije arhitektonske zaštite, od prakse preko stručnog/laičkog obrazovanja do položaja arhitektonske baštine u vrednosnom sistemu društva. Ovako bolesno stanje se mora hitno promeniti, a štetni procesi zaustaviti!

Bez zadovoljenja interesa Srba problem nikada neće biti rešen

Problem arhitektonske baštine Srba na Kosovu i Metohiji je višedecenijski i zapušten. Ne može se rešiti jednim potezom, jednim sastankom ili, kako se u javnosti stvara iluzija, „naredbom od jednog čoveka“. Potrebno je uspostaviti zdrav i funkcionalan dijalog koji će biti prvi korak ka početku rešavanja. Za to će, u manjoj meri, biti potrebno strpljenje i posvećenost Srba i Šiptara, već će biti neophodan prestanak negativnog uticaja nekoliko evropskih država i Evropske unije kao rukavice vanevropskih centara moći.

Srbi žele mir i traže kvalitetno rešenje problema svog ugroženog kulturnog nasleđa na prostoru Kosova i Metohije. Srbi traže uspostavljanje demokratije i traže da se građanima vrati republika koja je oteta. Traže da se prekine sa terorom nad kulturnom baštinom Srba na prostoru Kosova i Metohije, kao i teror nad stanovništvom u ostatku Srbije, koji se sprovodi sa ciljem da bi se umanjila reakcija građana na procese koji se odvijaju na prostoru Kosova i Metohije, a koji su suprotni interesima države i građana Srbije.

Ako gorepomenuto ne bude početo da se menja na terenu odmah, ako se ne zaustave degenerativni procesi koji su pod kontrolom političkih centara, ako umešanost evropskih partnera se nastavi sa trenutnim negativnim trendom, Srbi će biti prinuđeni da pristupe rešavanju pitanja zaštite svoje kulturne baštine na Kosovu i Metohiji u skladu sa realnošću, na način koji menja stanje u praksi na bolje, samostalno ili sa partnerima.

Ovako dalje ne može!

(NSPM)