Smisao SDP platforme za BiH, ili šta želi Lagumdžija

Šta želi Lagumdžija?

Političke melanholike koji su smatrali da politička borba u BiH poslije ovih izbora teško može ponuditi nešto novo, demantovala su dešavanja oko sada već famozne platforme koalicije SDP-SDA-HSP-NSRB. Imajući u vidu da je većina ponuđenih rješenja, naročito iz dijela platforme koji se odnosi na krucijalna ustavna pitanja, tipa državne imovine, vrhovnog suda BiH, popisa, teritorijalne (re)organizacije, itd., apriori neprihvatljiva za predstavnike Republike Srpske, a kako vidimo i za legitimne predstavnike hrvatskog naroda, te da očigledno ne može dobiti potrebnu podršku, mnogi se pitaju šta zapravo SDP (Lagumdžija) želi?

Aspekt 1: Slamanje Hrvata

U jednoj važnoj izjavi iz predizbornog perioda lider SDP-a je nagovijestio da će, s obzirom na to da je podršku i kompromis sa RS-predstavnicima nerealno očekivati, fokus njegovog djelovanja biti koncentrisan na konsolidaciju Federacije BiH. U prvi mah ta se misao mogla protumačiti kao strategija ekonomskog oporavka Federacije, kojim se žele ispraviti sistemske anomalije koje blokiraju njenu ekonomiju – od korupcije prisutne na svim nivoima, pa do redukcije preglomaznog političkog i birokratskog aparata. Tu je vrstu strategije sa pozicije Republike Srpske svakako potrebno uzeti ozbiljno u obzir, već stoga što ona znači napuštanje naivno-kafanskog pristupa Harisa Silajdžića, koji je svojim nesofisticiranim akcijama uveliko olakšavao političku borbu RS. S druge strane, politika ekonomske konsolidacije Federacije na srednjeročnom planu udara na najosjetljiviju tačku RS – naime, njenu ekonomsku stabilnost. Zahvaljujući sretnom momentu privatizacije nekih strateških preduzeća “manji” BiH entitet u prethodnom period je bio, bar kratkoročno posmatrano, i “bolji” BiH entitet. Međutim, prema upozoravajućem mišljenju većine ozbiljnih ekonomista, tako dobijena sredstva u prethodnom period nisu iskorištena za izgradnju pogonskih kapaciteta ekonomije i za jednu totalnu mobilizaciju ekonomskog sektora, već su postepeno iscurila u druge svrhe. Stoga je vrijeme koje ima na raspolaganju upravo formirana Vlada RS po svemu sudeći poprilično kratko, i ukoliko se po tom pitanju nešto ne uradi vrlo brzo će se dospjeti u situaciju neminovnosti daljeg zaduživanja ili dalje rasprodaje nacionalnih resursa. U takvom scenariju, jedna ekonomski konsolidovana Federacija koja je, više sticajem okolnosti nego pameću, sačuvala veći dio svojih kapaciteta, svakako bi imala velike šanse da postepeno poklopi “manji” entitet.

Formula formiranja vlasti “na programu, a ne na foteljama” znači: da se legitimacija nacionalnog poistovjećuje sa pukom raspodjelom funkcija, dok se stvarni interesi birača mogu braniti samo programski.

Međutim, sada se ispostavilo da najavljena strategija SDP-a ima i dodatni agresivni segment u Federaciji, naime, da se Hrvati do kraja marginalizuju i praktički prekriže kao politička činjenica. Sudeći, ne prema iluzionističkom tekstu Platforme, već prema načinu njenog formiranja, i naročito viziji njene implementacije, metod primjenjen na izboru Željka Komšića želi se promovisati kao opšti pristup. Formula formiranja vlasti “na programu, a ne na foteljama” znači: da se legitimacija nacionalnog poistovjećuje sa pukom raspodjelom funkcija, dok se stvarni interesi birača mogu braniti samo programski. Kao snažan argument navodi se, s jedne strane zaista katastrofalno ekonomsko stanje u oba entiteta; a s druge strane, i režimsko-oligarhijski način vladanja sve tri nacionalne elite u svome šoru. Ipak, bez obzira na popriličnu validnost ovih argumenata, ideja da se politički suverenitet koncentriše oko neke vrste programske platforme, a ne oko naroda kao stvarnog mjesta suvereniteta, nesumljivo kao svoj neposredni politički cilj ima potpunu eliminaciju hrvatskog faktora sa političke scene. Naprosto se radi o tome da tzv. “programski” pristup znači radikalizovanje i praktičnu realizaciju većinskodemokratskog modela, kao i mimoilaženje ostataka konsocijacijskih mehanizama u Federaciji, s obzirom na to da Hrvati očigledno ne mogu nikada imati dovoljno glasova da bi nametnuli bilo kakav, pa čak i najbolji i striktno nenacionalistički program. Ova politička drskost zaista je bez presedana u postdejtonskoj BiH, kako po prepotenciji njene ambicije, tako i po, mora se to priznati, vješto maskiranoj metodologiji, i sasvim je u stilu njenog autora. Međutim, takva drskost nije motivisana samo egoističkim megalomanijama lidera SDP, već je zasnovana i na racionalnim procjenama budućih političkih kretanja u regionu. Kako je u nekoliko navrata skrenuo pažnju jedan od lidera opozicije u RS, Ognjen Tadić, defanzivna pozicija hrvatskog političkog tijela u BiH bitno će se promijeniti nakon ulaska Hrvatske u EU, te je izvjesno da Bošnjacima ubrzano ističe vrijeme za rješavanje „hrvatskog pitanja“ u Federaciji. Imajući to u vidu, ne čudi ovakvo zaoštravanje pristupa.

Aspekt 2: Socijaldemokratija i narodnjaštvo

Ako pak posmatramo dejstvo Platforme na nivou BiH, onda je očigledno da bi njeno prihvatanje značilo preformulaciju modela formiranja državne vlasti. Ovo je potpuno nevezano za konkretni tekst programskog dokumenta, i isto bi važilo da se primjeni bilo koja druga platforma. Naime, u postdejtonskoj BiH, dominantna matrica u konstituisanju vlasti na državnom nivou uvijek je bila iskazana kroz neku vrstu koaliranja tri nacionalna bloka. Sistem izbora u praksi je funkcionisao kao sistem tri nacionalna izborna korpusa koja su delegirala svoje legitimne predstavnike na državni nivo, gdje su oni dalje zastupali svoje nacionalne interese. To naravno nije proizvoljna slučajnost, već odraz i društvene realnosti BiH, kao tronacionalnog društva, i političke realnosti BiH kao države “dva entiteta, tri naroda”. Naprosto u BiH nisu riješena tzv. “predpolitička” pitanja, odnosno pitanja konstituisanja države, usljed čega je sistem, čak i tamo gdje nema institucionalnih propisa koji to definišu, sam reflektovao realnost. Tipičan primjer je nacionalna rotacija na poziciji predsjedavajućeg Vijeća ministara. Iako to zaista nije mjesto gdje se brane nacionalni interesi, oni koji su bili dovoljno realistični da shvate duh BiH, bili su spremni da samoinicijativno primjene nacionalnu šemu i na to mjesto. Dakle, to uopšte nije samo stvar “fotelja”, već rezultat realističnog uvida u istinsku prirodu Bosne. U više navrata smo bili svjedoci da ignorisanje takve realnosti vodi propalim pokušajima i iznevjerenim nadama. Poput, na primjer, one situacije kada su na izborima izgubile “nacionalističke” stranke SDS, SDA i HDZ: tada se pokazalo, a pokazuje se i sada, da su “nadnacionalne” partije samom realnošću prinuđene da skrenu kao nacionalnom.

U više navrata smo bili svjedoci da ignorisanje takve realnosti vodi propalim pokušajima i iznevjerenim nadama. Poput, na primjer, one situacije kada su na izborima izgubile “nacionalističke” stranke SDS, SDA i HDZ: tada se pokazalo, a pokazuje se i sada, da su “nadnacionalne” partije samom realnošću prinuđene da skrenu kao nacionalnom.

Platformom SDP-a, i cijelim setom poteza koji ju prate, poput npr. zahtjeva njenog lidera za mjestom predsjedavajućeg Vijeća ministara, ova matrica formiranja vlasti u BiH želi se napustiti. Tvrdi se da je stvarni problem u BiH klasni, a ne nacionalni, te da i suverenitet stoga treba definisati kao klasni a ne kao nacionalni. Uobičajna retorika kojom se brani platforma je da lideri nacionalnih stranaka zapravo žele da, pod krinkom nacionalnog, očuvaju sistem lične i partijske dominacije. Situacija je dodatno maskirana postojanjem otvorenih ličnih animoziteta između lidera pojedinih partija, pa se npr. tvrdi da SNSD odbija jednu programski lijevu platformu isključivo zbog lične netrpeljivosti Dodika i Lagumdžije. Ne treba biti posebno pronicljiv pa konstatovati da ovo, pod plaštom lijepih ideala ekonomskog razvitka i socijalne odgovornosti, znači uvođenje građanskog koncepta: partija koja dobije najviše glasova ima pravo da predloži platformu, ima pravo i na sva (ili većinu) mjesta u izvršnoj vlasti koja Ustavom nisu definisana kao nacionalna, te na kraju, ali ne i najmanje važno, ima pravo da koalira sa “programski bliskim” partijama, ignorišući nacionalni suverenitet. Imajući u vidu brojno stanje naroda u BiH, jasno je da bi svaka takva platforma uvijek bila zadata od strane bošnjačkog naroda, a sve nacionalno nedefinisane “fotelje” rezervisane za bošnjake. Odbijanje SDP i SDA da svoju koaliciju samodefinišu kao nacionalnu iako ona to očito jeste, insistirajući da je u pitanju programsko udruživanje, u stvari ide u tom pravcu. Obrazlažući nedolazak na sastanak šest partija u Sarajevu, 29.decembra, SDP je “ohrabrio” te partije da pri pozivu na sastanak 10.januara usaglase dokument oko koga bi se razgovaralo. Na istom fonu je i Sulejman Tihić nedvosmisleno objasnio o čemu se radi: SDA odbija sudjelovati na formalnom sastanku etničkih blokova oko formiranja vlasti, ali pristaje na neformalne razgovore. On je čak upotrebio potpuno neprimjeren termin “plemenski” blokovi, sugerišući da smatra kako se po pitanju nacionalnog kao mjesta suvereniteta u BiH, sa pozicije SDA već sada radi kao o prevladanoj, vanpravnoj, neinstitucionalnoj i vandržavnoj kategoriji. Formalni razgovori mogu biti vođeni samo oko programa, a eventualni pregovori o nacionalnoj zastupljenosti u organima vlasti mogu biti samo neformalni. Nažalost, u pitanju je još jedan tragični pokušaj frustrirane sarajevske političke elite da hegemonizira BiH. Što se tiče Republike Srpske, nakon mudre i državotvorne koalicije SNSD-SDS na nivou BiH, ovaj pokušaj ne predstavlja realnu političku opasnost, i u najgorem slučaju vodiće političkim blokadama. Ali može voditi daljnjem ekonomskom iscrpljivanju, a svakako će otežavati privredne aktivnosti i stoga destruktivno djelovati na standard svakog građanina BiH. Ono u ime čaga je, inače, “platforma” i ponuđena.

Što se tiče Republike Srpske, nakon mudre i državotvorne koalicije SNSD-SDS na nivou BiH, ovaj pokušaj ne predstavlja realnu političku opasnost, i u najgorem slučaju vodiće političkim blokadama.

Ako je jasno da Platforma ne može dobiti podršku, te da očigledno vodi političkoj blokadi, ne možemo se ne zapitati kakvu vrstu motivacije mogu imati SDP i SDA da proizvedu takvu krizu države. Jedan mogući odgovor je da će SDP predložiti nekoj drugoj partiji ili koaliciji da ponudi “svoju” platformu, na kojoj bi se onda ostvarila sinteza relevantnih političkih faktora. SDP bi time zadobila oreol kooperativnosti, a istovremeno progurala ključnu neformalnu transformaciju prećutnog izbornog modela u BiH: vlast na principu programa, tj. nadnacionalni suverenitet nasuprot nacionalnoblokovskom principu. Protivformula srpskih, i naročito hrvatskih predstavnika, treba da ostane: prvo formiranje vlasti od legitimnih predstavnika naroda, a tek onda ta i takva vlast treba da definiše program i izradi platformu. Ne treba izgubiti iz vida i to da je svaka kriza istovremeno i šansa, pa tako i ova kriza koju produkuje SDP nudi različite mogućnosti Republici Srpskoj da afirmiše neke svoje interese, koje u nekriznim situacijama ne bi mogla propagirati, kako je, između ostalog, u nedavnim izjavama upozoreno i iz SNSD-a i iz SDS-a.

(Autor je profesor Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Banjaluci)