Ideološki obračun Milenka Markovića

Glavna primedba koju Milenko Marković upućuje istoričaru Dušanu Batakoviću je da Bataković ne može, kada govori o skorijoj prošlosti (NOB i socijalistička revolucija), da smiri svoj ideološki (antikomunistički, antititoistički) pristup. To se, po Milenku Markoviću, naročito može videti iz Batakovićeve ocene knjige Holma Zundhausena Istorija Srbije od 19. do 21. veka u kojoj se, navodno, mogu naći predrasude o savremenoj srpskoj istoriji u kojoj preovlađuju fenomeni nasilja, ksenofobije i zločina.

Batakovićev odgovor je da „naša šira javnost nije svesna jedne negativne gotovo demonske slike, koja je tokom poslednje dve decenije stvorena o nama u svetu, proizašla iz šinjela zvanične hrvatske promidžbe i prateće, pretežno, austro-nemačke propagandne mašinerije. Žalosna je činjenica da se zvanično hrvatsko tumačenje uzroka raspada Jugoslavije ne samo raširilo po svetskim medijima, nego ga i jedan deo naše stručne javnosti uzima kao svoje naučno polazište.“ Upravo se u ovim stavovima Dušana Batakovića prepoznao ideolog Saveza antifašista Srbije i dosledni titoista Milenko Marković, što se može videti u njegovoj karakterizaciji rata u Hrvatskoj nakon razbijanja jugoslovenske države. On preuzima stanovište hrvatske ideologije i ističe da se u Hrvatskoj nije radilo, kako to tvrdi Dušan Bataković, o građanskom ratu, već je na delu bio eklatantno nacionalističko-osvajački rat za proširenje državnih granica Srbije. Samo još nedostaje ocena o srbočetničkoj agresiji, pa da propagandni ugođaj bude potpun.

Ovakva ideološka simplifikacija je daleko od objektivnog naučnog pristupa za koji se zalaže Dušan Bataković. „Istorija Srbije i Balkana ne podleže ovakvim manihejskim, crno-belim uprošćavanjima; radi se, zapravo, o mnogim nijansama sivog, što zahteva šira i istančana znanja, visoku učenost i podrazumevajuću odmerenost u sudovima spornih fenomena. Umesto toga, tendenciozna prenaglašavanja marginalnih pojava (na desnici, u crkvi, u delovima elite, vojsci, kulturnim ili naučnim ustanovama), izostanak valorizacije srpske kulture, oslobodilačkih tradicija i jednog kulturološkog iščitavanja narodne baštine ostaju dominantno obeležje Zundhausenove, u celini uzev, nedovoljno naučno utemeljene sinteze.“ Međutim, upravo je o odmerenosti reč, a nje nema u reagovanju Milenka Markovića jer on brani koncept propalog jugoslovenstva, pokušavajući da reafirmiše matricu titoizma kao univerzalni obrazac za uspešno rešavanje nacionalnog pitanja u socijalističkoj Jugoslaviji. On čak iznosi tvrdnju da su se u pogledu federalnih odnosa narodi titoističke Jugoslavije približili sistemu Evropske zajednice. I samo da nije postojao velikosrpski nacionalizam željan novih teritorija i osvajačkih ratova, titoistička utopija ravnopravnih naroda i narodnosti bila bi ostvarena. Trebalo je samo jednom zauvek zauzdati remetilačke Srbe i došlo bi se nadomak konačnom rešavanju balkanskog Gordijevog čvora.

Dušan Bataković je uvek bio kritički nastrojen prema levičarskim bajkama o samoupravljanju i uspešnom rešavanju nacionalnog pitanja, smatrajući da je upravo titoizam, ukidajući političke slobode, demokratske ustanove i pretpostavke za ozbiljnu i trajnu modernizaciju Srbije, stvorio pogodno tlo za razbijanje Jugoslavije i to kroz krvavi građanski rat. Idealizacija titoizma kojoj pribegava Milenko Marković danas zvuči kao sablasna ideološka konstrukcija. Od titoizma u ovoj zemlji nije ostalo gotovo ništa, samo tragovi iluzija.

Dušan Bataković uporno zastupa stanovište da je neprihvatljivo stalno isticanje ocena o isključivoj srpskoj krivici za razbijanje Jugoslavije. On takođe ne prihvata relativizaciju dostignuća srpske demokratije u 19. i početkom 20 veka. I to je dovoljan razlog da bude svrstan u vodeće nacionaliste i desničare koji ruše tekovine socijalističke revolucije, samoupravljanja i titoizma. Njegov ključni stav je da relativizovanje značajnih dostignuća srpske demokratije ide u prilog upravo onima koji uporno nastoje da dokažu kako Srbija navodno nije nikada imala, niti će uopšte moći da ima – dok ne bude još dodatno drastično smanjena – kapacitete za demokratiju i demokratsku obnovu. Ovi stavovi nam daju odgovor zašto je Dušan Bataković, kao pre svega ugledni srpski istoričar i nacionalni delatnik, sve češće izložen napadima upravo od onih ideoloških bojovnika koji bi hteli da zaustave vreme i vrate nas u doba titoističke utopije bratstva i jedinstva. Zato je Dušan Bataković u pravu kada kaže da je Tito prekasno napustio političku scenu jer je „poslednjih decenija poput Brežnjeva u SSSR-u kočio svaki pokušaj demokratizacije jugoslovenskog društva. Titoizam stoga nije mogao da nadživi svoga tvorca, nego je prema ustavu od 1974, koji nije dopuštao sporazumni razlaz, vodio pravo u krvavi građanski rat.“

Milenko Marković nije propustio da se posluži oprobanim sredstvom ideoloških obračuna, diskreditacijom onog ko je meta njegovog napada. On postavlja pitanje kako se Dušan Bataković našao u uređivačkom odboru ove edicije i kako je moguće da je on pisao recenziju knjige kad se toliko ne slaže sa stavovima iznetim u njoj. To je već problem razumevanja slobode mišljenja i govora, pri čemu se Milenko Marković pita da li se ovo dvojstvo (istoričar i ambasador i bivši savetnik predsednika Republike) nalazi u sferi sukoba interesa. Ovo su poznate ideološke diskvalifikacije iz arsenala samoupravne demokratije. Dušan Bataković je u razgovoru za Politiku govorio isključivo kao istoričar i hroničar naše savremene istorije. Negativna recenzija i predgovor izraz su pre svega njegovih naučnih uvida u tokove savremene srpske političke i društvene istorije i nastojanja da se pokaže koliko su žive negativne političke i kulturološke predstave o srpskom narodu.

Ovaj tekst još jednom potvrđuje opravdanost stavova koje je izneo Dušan Bataković i njegovog ukazivanja na jednostranosti i nedoslednosti koje je on apostrofirao u knjizi Holmsa Zundhausena.